Het is mijn persoonlijk standpunt dat de meest overtuigde republikein stiekem ook de meest toegewijde Oranjevolger en -kenner is. Of hier sprake is van een vreemde haat-liefde verhouding, een gek geval van ‘opposites attract’ of ‘know thine enemy’, of dat het simpelweg gaat om een ‘guilty pleasure’ zou ik niet met zekerheid kunnen zeggen, maar wel weet ik dat elk programma, elk boek, en elke tentoonstelling over de koninklijke familie stelselmatig mijn aandacht trekt (en een overtuigd republikein zou ik mezelf toch wel willen noemen). Een nieuwe documentaireserie van de NTR vormde hier geen uitzondering op. Na Het verhaal van Nederland – eerder gerecenseerd op Jonge Historici – en Het verhaal van Vlaanderen – gepresenteerd door Tom Waes, en wie kan daar nou “nee” tegen zeggen? – was het nu tijd voor Het verhaal van Nederland – Oranje Nassau, een aankondiging waar mijn republikeinse voelsprieten meteen van gingen wapperen.
Knallers en flaters
Op één vlak boekt deze serie duidelijke vooruitgang ten opzichte van haar voorganger. De nagespeelde flashbacks, die in Het verhaal van Nederland bij tijd en wijle nogal dramatisch, soapachtig en karikaturaal konden zijn – en in dat opzicht niet heel realistisch – zijn nu van hogere kwaliteit en een fijne toevoeging aan het historische narratief gepresenteerd door Daan Schuurmans. Door te focussen op de Oranjes biedt de serie bovendien meer ruimte voor nuance dan het zeer brede Het verhaal van Nederland. Zowel de successen maar ook zeker de flaters en mindere kanten van de dynastie worden benadrukt (waaronder de schulden, de woede-uitbarstingen, de nimmer verzadigde zucht naar macht en invloed, de bestuurlijke onbekwaamheid en het handelen vanuit eigen- in plaats van landsbelang).
Moeders des vaderland
Daarnaast hebben de makers er duidelijk voor gekozen meer aandacht te besteden aan de vrouwen van Oranje – de stadhoudersvrouwen – die er meermaals eigenhandig voor hebben gezorgd dat de Oranje-dynastie overeind bleef en die achter de schermen meer macht uitoefenden dan men wellicht zou vermoeden (en bovendien een stuk capabeler blijken dan hun echtgenoten). De serie volgt hiermee een huidige en belangrijke, historische trend die een einde wil maken aan de jarenlange onderbelichting van de politieke macht van deze vrouwen – zie hiervoor bijvoorbeeld ook het onlangs verschenen boek Moeders des Vaderland. Omdat menig historisch liefhebber wel bekend is met de geschiedenis van de mannen van Oranje-Nassau, zorgt de aandacht voor vrouwen zoals Anna van Saksen, Amalia van Solms, Maria Louise van Hessen-Kassel, Wilhelmina van Pruisen, en Sophie van Württemberg er ook voor dat de serie voor deze groep kijkers interessant blijft.
De zwartste bladzijden
Ondanks de noodzakelijke ruimte die aan deze vrouwen geboden wordt, valt het op dat een aantal sleutelmomenten in de Oranje-geschiedenis niet worden behandeld. Als trouwe lezer van de Van Nul tot Nu stripboeken heb ik altijd geleerd dat de executie van raadspensionaris Johan van Oldenbarnevelt en de moord op de gebroeders De Witt twee van de meest zwarte bladzijden in onze geschiedenis vormen. Stadhouders Maurits en Willem III speelden binnen deze gebeurtenissen een grote rol; het was onderdeel van hun manier om hun macht binnen de Nederlanden te vergroten of terug te pakken. De serie benadrukt meermaals dat het aanzien van de Oranjes sterk afhankelijk was van hun succes in de oorlog tegen de Spaanse koning, en dat het voortzetten van de Tachtigjarige Oorlog – hoe zelfzuchtig ook – hun prioriteit had. Een periode van vrede, zoals het door Van Oldenbarnevelt mogelijk gemaakte twaalfjarig bestand, was dus totaal niet in het voordeel van de Oranjes. Toch wordt van het tragisch lot van deze bestuurder geen melding gemaakt. Daarnaast is het rampjaar van 1672 en alle ontwikkelingen die daarmee samenvallen ook niet behandeld in Het verhaal van Nederland, en was dit een uitgelegen kans om dat alsnog te doen.
Een eeuwenlange band
In dat opzicht is ook de laatste aflevering van de serie enigszins teleurstellend. Deze herhaalt vooral de ontwikkelingen uit de zeven afleveringen ervoor en gaat slechts minimaal in op de koninklijke geschiedenis van afgelopen 60 jaar. Door minder diep in te gaan op bijvoorbeeld de krakersrellen, de Greet Hofmans-affaire, de Lockheed-affaire, de oplopende kosten en de controversiële huwelijken van prinsen Willem-Alexander en Friso, lijkt de serie een reflectie op de huidige stand van zaken te willen omzeilen. Wellicht om zo – ondanks de met regelmaat kritische bespreking van de Oranjes in aflevering 1 t/m 7 – de serie te eindigen op een meer positieve noot. Zo vraagt Schuurmans zich tijdens de laatste aflevering dan wel af of de Oranjes in de toekomst het symbool van verbinding zullen blijven – ervan uitgaande dat ze dit dus wel zijn (geweest) – maar geeft hij hier uiteindelijk geen antwoord op. Verder blijft de serie in deze laatste aflevering onderstrepen dat Nederland en Oranje al eeuwenlang nauw met elkaar verbonden zijn, ondanks eerder herhaaldelijk duidelijk te hebben gemaakt dat deze zogenaamde band het gevolg is van de sterke propaganda die de afgelopen 450 jaar zelf door de Oranjes is verspreid.
Een eeuwenlange band
In dat opzicht is ook de laatste aflevering van de serie enigszins teleurstellend. Deze herhaalt vooral de ontwikkelingen uit de zeven afleveringen ervoor en gaat slechts minimaal in op de koninklijke geschiedenis van afgelopen 60 jaar. Door minder diep in te gaan op bijvoorbeeld de krakersrellen, de Greet Hofmans-affaire, de Lockheed-affaire, de oplopende kosten en de controversiële huwelijken van prinsen Willem-Alexander en Friso, lijkt de serie een reflectie op de huidige stand van zaken te willen omzeilen. Wellicht om zo – ondanks de met regelmaat kritische bespreking van de Oranjes in aflevering 1 t/m 7 – de serie te eindigen op een meer positieve noot. Zo vraagt Schuurmans zich tijdens de laatste aflevering dan wel af of de Oranjes in de toekomst het symbool van verbinding zullen blijven – ervan uitgaande dat ze dit dus wel zijn (geweest) – maar geeft hij hier uiteindelijk geen antwoord op. Verder blijft de serie in deze laatste aflevering onderstrepen dat Nederland en Oranje al eeuwenlang nauw met elkaar verbonden zijn, ondanks eerder herhaaldelijk duidelijk te hebben gemaakt dat deze zogenaamde band het gevolg is van de sterke propaganda die de afgelopen 450 jaar zelf door de Oranjes is verspreid.
Willems PR-val
In de zesde aflevering van voorganger Het verhaal van Nederland – ‘Geuzen en papen’ – stelt historicus Geert Janssen dat de populariteit van Willem van Oranje onder de Nederlandse bevolking in eerste instantie nog veel te wensen overliet, maar dat Willem – met behulp van een waarlijk PR-team en het nieuwste medium van die tijd (de drukprint) – zijn imago flink heeft opgepoetst. Op die manier heeft hij de provincies ervan overtuigd dat hij de enige persoon is die de Nederlanden kan redden, en zelfs door God gezonden zou zijn om eenheid en vrede te brengen binnen de Republiek. Janssen benadrukt dat deze PR-campagne zo succesvol was dat we er later in zijn gaan geloven. Ook Het verhaal van Oranje Nassau lijkt dus in deze PR-val van de Oranjes te blijven trappen. Een val, die bovendien in haar voorganger aan de kaak is gesteld.
De serie sluit uiteindelijk af met een korte reis door de tijd, waarin alle leden van de Oranjedynastie nogmaals in chronologische volgorde aan de kijker verschijnen, terwijl Schuurmans wederom benadrukt dat de Oranjes vijf eeuwen met ons hebben meegelopen. Wat betreft de haat-liefde verhouding met de Oranjes lijkt de serie graag zo neutraal mogelijk te willen eindigen. Tot teleurstelling van deze republikein, die graag een wat duidelijker standpunt had gezien.
Door Charlotte van Bergen
Het verhaal van Nederland – Oranje Nassau (2024)
Gepresenteerd door Daan Schuurmans
Nu te zien via NPO Start
Charlotte van Bergen (1994) heeft geschiedenis gestudeerd aan de Radboud Universiteit en een opleiding jeugdliteratuur gevolgd aan de Universiteit van Tilburg. Binnen deze studies heeft zij zich gespecialiseerd in gendergeschiedenis, familie- en pedagogische geschiedenis en bovenal onderzoek gedaan naar oude kinderboeken en hun functie als cultuurhistorisch bronmateriaal. Ze heeft haar afstudeerscripties geschreven over de invloed van de tweede feministische golf op genderstereotypering in kinderboeken, en de rol en representatie van vaders in kinderboeken van 1950 tot nu. Ze werkt als beleidsmedewerker bij NWO, fietst elk weekend met haar zoontje naar de kinderboerderij om de ezels te aaien, en speelt graag ietwat gewelddadige videogames (shout-out naar alle andere trouwe Witcher III fans).
