Toen ik dit boek in de winkel zag liggen nam ik het bijna zonder na te denken mee naar de kassa. Een Renaissancevrouw worden heeft me altijd wel wat geleken, en ik was benieuwd hoe dit boek me op weg zou helpen de kennis van een vrouwelijke da Vinci te verzamelen. Eenmaal thuisgekomen bleek het daar toch niet echt over te gaan; waar het wel over gaat is bijna alles waar een vrouw uit de Renaissance mee te maken kreeg, gezien vanuit de schoonheidsidealen van die tijd.
Altijd weer die schoonheidsidealen
Als vrouw word je vroeger of later met schoonheidsidealen geconfronteerd. Hierna mag je gaan bedenken of je er al aan voldoet of niet, of je hier iets aan wil veranderen en of dat eigenlijk wel de moeite waard is. Maar wees gerust, vrouwen van eeuwen geleden liepen óók tegen dit probleem aan! Met dit boek bekijkt Jill Burke, docent aan de universiteit van Edinburgh, hoe schoonheid het leven van Italiaanse vrouwen in de Renaissance beïnvloedde. Net als nu werd vrouwen aan alle kanten verteld hoe ze er uit zouden moeten zien. Ook feministische discussies over schoonheidsidealen waren er toen al: sommige vrouwen schreven dat ze zich beter niet bezig konden houden met uiterlijk vertoon als ze ooit serieus genomen wilden worden, terwijl anderen juist vonden dat mannen ze gewoon hun gang moesten laten gaan, ongeacht hun uiterlijk.
Een belangrijk verschil met onze tijd is dat er voor deze vrouwen een heleboel op het spel wanneer stond het op uiterlijk aankwam. Gunstig trouwen was immers de beste manier voor een vrouw om in haar levensonderhoud te voorzien, dus alles wat daarbij kon helpen was van levensbelang. Vanuit deze hoek bekijkt Burke bijvoorbeeld het gebruik van lood, kwik en andere giftige materialen in cosmetica: de vrouwen wisten best dat het giftig was, maar dachten mogelijk dat kleine hoeveelheden gif beter was dan grote hoeveelheden sociale uitsluiting en armoede. Tegelijkertijd bekijkt ze de manier waarop vrouwen zich bezighielden met hun uiterlijk ook vanuit een positieve hoek. Vrouwen hadden typisch weinig invloed op de wereld om zich heen, maar in hun uiterlijk konden ze nog enige creativiteit kwijt. Wetten waarmee bijvoorbeeld bepaalde kapsels werden verboden werden genegeerd; vrouwen gingen door met hun haar op buitenissige manieren dragen, ook nadat het ze door (mannelijke) autoriteiten was verboden.
Een kapstok voor informatie
How to be a Renaissance Woman biedt voldoende stof tot nadenken over de impact van schoonheidsidealen, maar het gaat over veel meer dan alleen een analyse van deze impact. Burke gebruikt alles dat met schoonheid te maken heeft als een soort kapstok om verhalen van vrouwen uit de Renaissance aan op te hangen. Het boek begint met pamfletten waar schoonheidstips mee werden verspreid, en deze vormen een soort rode draad. De pamfletten vertellen ons welke schoonheidsidealen er voor vrouwen bestonden en hoe ze deze idealen dienden te bereiken, maar ook hoe wijdverspreid en blijkbaar belangrijk deze informatie was. De thema’s die Burke aan deze rode draad ophangt zijn onder andere het huwelijk, vroege plastische chirurgie, vergiftiging, vrouwelijke kunstenaars en twijfelachtige gezondheidszorg (de beruchte vier humores of lichaamssappen komen breed aan bod). Het boek maakt hiermee het dagelijks leven van Renaissancevrouwen erg invoelbaar. Het geeft als het ware een kijkje achter de schermen; achter de portretten, de huwelijken, de bekende literatuur waren vrouwen met allerlei dagelijkse dingen bezig die we deels uit ons eigen leven kennen. Wanneer Burke rechtbankverslagen aanhaalt, schrijft ze dat we op deze manier iets leren over vrouwen die anders door de geschiedenis zouden zijn vergeten. Vooralsnog komen er relatief veel vrouwen van adel aan bod; daar is nu eenmaal vaak meer over bekend op een individueel niveau, maar soms vroeg ik me tijdens het lezen wel af hoe iets voor armere vrouwen zou zijn geweest. Daarnaast had ik soms wel meer over bepaalde dingen willen weten. Dat zit nu eenmaal in de opzet van het boek; er worden een hoop onderwerpen aangesneden, maar aangezien ze allemaal vanuit ‘schoonheid’ worden bekeken wordt niet ieder aspect van de onderwerpen toegelicht. Ze worden wel net breed genoeg uitgemeten om je nieuwsgierig te maken, en ergens is het dan jammer als het volgende hoofdstuk begint terwijl je je afvraagt hoeveel vrouwelijke schilders er eigenlijk in de Renaissance waren.
Maak kennis met de Renaissancevrouw
Door dit boek heb ik het gevoel de Renaissancevrouw iets beter te kennen. Jill Burke heeft een prettige, informele schrijfstijl waardoor het boek fijn wegleest en toch veel informatie overbrengt. Ze gaat de schaduwzijde van vrouwenlevens in de Renaissance niet uit de weg, maar legt ook de nadruk op de dingen waar vrouwen wél zelf keuzes over konden maken. De leukste toevoeging is het laatste hoofdstuk, waar Burke een paar authentieke recepten voor schoonheidsmiddeltjes heeft uitgeschreven- zodat we zelf ook een beetje een Renaissancevrouw kunnen worden (gelukkig zonder kwik of lood!). Al met al kan ik dit boek van harte aanbevelen aan iedereen die geïnteresseerd is in vrouwengeschiedenis en/of de Italiaanse Renaissance.
Door Stella van Ginkel
How to be a Renaissance Woman: the untold history of beauty & female creativity
Geschreven door Jill Burke
Uitgeverij Profile Books, 2023
ISBN: 9781639365906
€34,95 | 336 pagina’s
Steun Jonge Historici, bestel dit boek via Athenaeum Boekhandel
Lees hier meer over ons affiliate partnerprogramma
Stella van Ginkel (1995) studeerde geschiedenis aan de Universiteit Leiden. Ze is gespecialiseerd in vroegmoderne geschiedenis en schreef haar masterscriptie over vrouwen in de Franse Verlichting. Momenteel houdt ze zich bezig met bodemverontreiniging voor de Provincie Utrecht en in haar vrije tijd schrijft ze en is ze een fervent Wikipedia-editor.
