Recensie: Jasper Houtman – De man die de wereld koffie leerde drinken

Jasper Houtman, De man die de wereld koffie leerde drinken.
Business Contact, Amsterdam, 2016

ISBN: 9789047009269
€19,99 

 

 

‘Ik kwam naar het rijkste land ter wereld, waarom drinkt men hier de armzaligste koffie?’ Aan het woord is Alfred Peet, een Nederlandse ondernemer in Amerika. In Amerika is hij beroemd, in de koffiewereld zelfs een legende, maar in Nederland kent bijna niemand zijn naam. Hij heeft de oprichters van Starbucks naar hun zeggen ‘alles geleerd’. De stugge Alkmaarse ondernemer vertrok na de Tweede Wereldoorlog naar het buitenland en zette daar een koffierevolutie in gang die nog steeds bezig is.

Over het boek en de auteur…

Jasper Houtman is journalist en eindredacteur bij het Financieele Dagblad. Hij reisde door Midden-Amerika en raakte daar gefascineerd door koffie. Dit stimuleerde hem om dieper in de wereld van koffie te duiken, waardoor hij al snel bij Alfred Peet uit kwam. Houtman is geen historicus en heeft het boek voor het brede publiek geschreven. Als gevolg daarvan is het boek vrij vlot geschreven en bevat het eenvoudige taal. Ook valt het grote lettertype op. Houtman heeft alleen een biografie van Peet en zijn bedrijf geschreven, waardoor het boek misschien voor de meer gevorderde lezer te vluchtig of licht aanvoelt. Passages over de sfeer van de jaren zestig in San Francisco, over het technische proces van koffie branden en koffie proeven of over de vraag hoe hippies ons consumeren beïnvloed hebben, hadden best uitgebreider gemogen. Wel heeft Houtman achterin het boek een keurige literatuurlijst en notenapparaat opgenomen.

Voor zijn boek heeft Houtman tevens interviews afgenomen met familieleden, vrienden, oud-leerlingen en oud-collega’s van Peet, zowel in de VS als in Nederland. Hiertoe behoren ook de oprichters van Starbucks, die hij regelmatig aanhaalt. Als redacteur bij het FD verwachtte ik dat de schrijver een voorsprong zou hebben bij de beschrijving van financiële zaken. Dat blijkt inderdaad uit de omschrijving van de beursgang van Peet’s bedrijf en zijn terloopse opmerkingen over wat jonge ondernemingen kunnen doen als ze uit hun voegen dreigen te barsten. In het laatste hoofdstuk beschrijft Houtman hedendaagse koffiepioniers in Nederland en de ontwikkelingen van de afgelopen tien à twintig jaar op deze markt. Hoewel dit hoofdstuk een beetje los staat van de rest, voelt het toch aan als een soort logische epiloog. De jonge garde die de ‘derde golf’ van de koffiewereld leidt, waarin duurzamere bonen, bebaarde connaisseurs in kleine tentjes en het bezoeken aan plantages centraal staan.

Bloemlezing over een Nederlandse ondernemer

Alfred Peet wordt geboren als de zoon van een Alkmaarse koffiebrander. Hij valt als tiener op door zijn rebelse koppigheid en zijn talent om goed te kunnen proeven. Hij gaat in de leer bij zijn vader en bij andere thee- en koffiebedrijven in het buitenland. Omdat hij het bedrijf van zijn vader niet wil overnemen, emigreert hij naar Australië om uiteindelijk in San Francisco aan de Amerikaanse westkust te eindigen. Hier maakt hij van zijn proeftalent zijn werk door een eigen bedrijfje op te richten: Peet’s Coffee Tea & Spices. De Amerikanen drinken in de jaren vijftig zeer goedkope en slappe koffie, soms zelfs surrogaatkoffie. De bonen zijn van slechte kwaliteit, maar goedkoop en daarom bereikbaar voor de gewone man. Alleen de Italiaanse migranten drinken espresso’s. Peet begint echter een klein ambachtelijk zaakje in Berkeley, bij de universiteit, waar hij kwaliteitsbonen vers brandt. Dit slaat aan en er staat al gauw een rij klanten buiten. Peet’s koffie is zeer sterk en de klanten moeten er in eerste instantie erg aan wennen, maar als ze eenmaal gewend zijn willen ze alleen nog maar zijn koffie en lustten ze de slappe koffie uit de supermarkt niet meer.

Zo vindt Peet in feite de dark roast uit: hij brandt de kwaliteitsbonen extra lang, maar net voor ze zwart worden, haalt hij ze uit de brander. Achteraf bezien staat Peet, samen met anderen, aan het begin van een nieuwe koffietrend, de zogeheten ‘tweede golf’, die zich gelijktijdig ook over andere sectoren in de voedselindustrie uitbreidt. Centraal in deze trend staan het waarderen- en het ambachtelijk branden van bonen, de continue zoektocht om kwaliteitskoffie in te slaan, en het nuttigen ervan in de winkel of buiten. Deze voedselrevolutie begint in kleine winkeltjes in hippe steden als San Francisco waar progressieve mensen en hippies duurzamer voedsel willen consumeren. Ook de toekomstige oprichters  van Starbucks komen langs om bij Peet te leren hoe het koffie branden moet. Hij geeft op een karakteristieke manier les: hij is streng, zeer koppig, perfectionistisch en moeilijk in de omgang. Ook als later grote investeerders zijn zaakje willen bekijken, dwingt hij hen eerst drie weken koffie te branden, uiteraard onder zijn toezicht. Hoewel niet iedereen zijn eigenaardige karakter en Hollandse directheid kan waarderen, zijn de geïnterviewden, kennissen van Peet, na al die jaren nog steeds vol lof over hem.

Hetzelfde perfectionisme breekt hem uiteindelijk op: hij kan niets loslaten, maar als het bedrijf groeit en meerdere vestigingen krijgt, moet dat wel. Met moeite neemt Peet afscheid van zijn bedrijfje als het hem allemaal te veel wordt: wel blijft hij nog decennialang betrokken in de koffiewereld door lessen te geven in koffiebranden en het proeven ervan (cuppen). In zijn laatste jaren laat hij zich kritisch uit over de uitbreiding van succesvolle koffiebedrijven. Zodra je uitbreidt lever je in op kwaliteit, vindt hij. Starbucks vercommercialiseerde de koffierevolutie van Peet’s en werd zo een gigantisch internationaal bedrijf. Het hedendaagse Peet’s blijft bescheidener door ‘slechts’ 200 winkels te hebben en vooral ook aan duizenden winkels kwaliteitskoffiebonen te leveren.

Enkele kanttekeningen

Hoewel het boek goed geschreven is, vallen toch enkele dingen op. Als Houtman schrijft ‘zeggen velen’ staat er geen voetnoot of bronvermelding bij wie dat dan zijn. Dit ontkracht zijn stelling dat ‘velen’ Peet als voorbeeld zien. De oprichters van Starbucks daarentegen worden juist vrij veel geciteerd. Het zou mooi zijn geweest als in het boek vaker andere grote koffiebedrijven of pioniers die geïnspireerd zijn door Peet worden aangehaald. In het verlengde daarvan ligt mijn kritiek dat het boek alleen over Amerika en een beetje over Nederland gaat. Als Peet echt een grote invloed heeft gehad op de consumptie van koffie zouden quotes van mensen uit andere landen wel gepast zijn. Waarschijnlijk zou een historicus ook langer stilstaan bij de geschiedenis van koffie en de hippies in San Francisco. Tot slot speculeert Houtman regelmatig: ‘wellicht kwam hij in de problemen door zijn Hollandse directheid.’

Besluit: terechte aandacht voor Nederlandse pionier

Het boek van Houtman is, voor zover ik weet, het eerste en enige Nederlandstalige boek over Alfred Peet. Hoewel ik de schrijfstijl van Houtman soms te vlot en te internetachtig vind voor een boek,  is het boek toch de moeite waard. Het is namelijk terecht dat er een boek aan Peet gewijd is. Alle jongeren die nu in Nederland een speciale koffiesmaak (specialty coffee) bestellen in een hip koffietentje en alle mensen die snel onderweg bij Starbucks een wit-met-groen bekertje met koffie kopen, zijn eer verschuldigd aan Peet.

Door Alexander van den Berg.

Alexander van den Berg (1993) voltooide in 2016 de onderzoeksmaster Modern History aan de Universiteit van Utrecht. Zijn expertise ligt bij de politiek-internationale geschiedenis in de achttiende tot negentiende eeuw. In zijn vrije tijd leest hij graag Nederlandse of Engelse historische literatuur. Eerder schreef hij voor Aanzet, het studentenblad van en voor Utrechtse geschiedenisstudenten.

Berichten gemaakt 1231

Gerelateerde berichten

Type je zoekwoorden hierboven en druk op Enter om te zoeken. Druk ESC om te annuleren.

Terug naar boven