Recensie | Joep Boerboom – Beroofd volgens de regels

Wie de Dikke van Dale erop naslaat vindt voor het woord ‘liquidatie’ verschillende betekenissen: ‘al hetgeen gedaan wordt bij en tot de opheffing van een winkel of bedrijf’, maar ook: ‘moord als afrekening, synoniem uitroeiing, vernietiging’.

Joep Boerboom

Met deze definitie vat Joep Boerboom de inhoud van zijn boek Beroofd volgens de regels. Het lot van zeven joodse ondernemers in Deventer treffend samen.

Joodse ondernemers in Deventer

Beroofd volgens de regels is een microgeschiedenis waarin de auteur het lot van zeven joodse ondernemingen en hun eigenaren uit Deventer nagaat. Aan het begin van de Tweede Wereldoorlog woonden er ongeveer 655 joden in Deventer. Daarmee telde deze plaats ongeveer de 17e grootste joodse gemeenschap in Nederland. Lange tijd hadden er voor joden restricties gegolden met betrekking tot de beroepsuitoefening, zo werden zij onder andere geweerd uit de gilden, waardoor zij oververtegenwoordigd waren in andere beroepsgroepen. Boerboom vat dit samen onder de noemers pak-, hak-, en zakjoden. De pakjoden waren de marskramers, later breder getrokken naar handelaren; hakjoden waren slagers, slachters en veehandelaren; zakjoden waren handelaren in lompen en dierenvellen, en breder: (groot)handelaren en detaillisten in kleding en textiel.

Aan het begin van de Tweede Wereldoorlog waren er in Deventer zo’n 70 joodse ondernemingen. Veel hiervan waren terug te leiden naar de hiervoor genoemde beroepen, maar er was ook een lunchroom, een elastiekfabriek, een fietsenwinkel en een dansschool. Er waren eenmanszaken, groothandels en fabrieken.

Gedurende de oorlog werden de joden niet alleen vervolgd en gedeporteerd, maar ook van hun bezittingen en bedrijven beroofd. In de meeste studies staat of de vervolging of de beroving centraal. Zo worden in de overzichtswerken van Herzberg, Presser en De Jong de confiscatie van goederen en bedrijven genoemd als stap in het proces van segregatie. Kern van hun studies is echter de vervolging, deportatie en uiteindelijk de moord op de Nederlandse joden. In de studie van Aalders staat daarentegen de roof van joods bezit centraal. Aalders (Roof, 1999; Berooid, 2001) onderzocht tevens het Nederlands restitutiebeleid, evenals Veraart (Ontrechting en rechtsherstel in Nederland en Frankrijk, 2005). De bijdrage van Boerboom is dat hij in zijn boek de vervolging van de personen en de systemische beroving van hun bezit samenbrengt: liquidatie in de twee betekenissen van de Dikke van Dale.

Vernieuwende invalshoek

Boerbooms achtergrond als journalist en biograaf (hij schreef onder andere een biografie over Jan Terlouw) is terug te zien in zijn research naar de beroving en in de portretten die hij van de betrokkenen schetst. Op basis van het bewaard gebleven materiaal in de archieven, egodocumenten en gesprekken met de overlevenden of hun kinderen onderzocht hij de lotgevallen van zeven joodse ondernemers in Deventer. Hij maakt duidelijk dat deze processen tegelijkertijd liepen. Terwijl de een probeerde om een joods gezin te redden door een onderduikplaats te bieden, was een ander naarstig op zoek naar de laatste aandeelbewijzen om zichzelf daarmee te verrijken. Een derde maakte zich in zijn functie als accountant gedurende de oorlog ‘verdienstelijk’ door aan een Verwalter uit te leggen hoe de administratie van een joods bedrijf in elkaar zat, om vervolgens na de oorlog de joodse eigenaar te ‘helpen’ om zijn geconfisqueerde bezit weer terug te krijgen.

Boerboom laat zien dat de nazi’s een juridische structuur ontwierpen waardoor joodse bedrijven ‘volgens de regels beroofd konden worden’, maar ook dat bij deze beroving volgens de regels mensen vanuit verschillende hoedanigheden en functies betrokken waren. Juist deze focus op de mensen, de joden die beroofd en vervolgd werden en niet-joden die rovers werden, geven deze studie een vernieuwende invalshoek ten opzichte van andere studies over de beroving van de joden.

Meer dan een microgeschiedenis

Beroofd volgens de regels is een goedgeschreven boek dat aan de hand van duidelijke cases voor de lezer inzichtelijk maakt hoe de processen van vervolging, beroving, terugkeer en rechtsherstel verliepen. De aandacht voor de menselijke kant brengt deze geschiedenis dicht bij de lezer en vormt een waardevolle toevoeging in de historiografie over roof en rechtsherstel. Tegelijkertijd steunt de auteur in zijn portretten van de joodse families soms wel erg ongenuanceerd op de egodocumenten en verhalen die binnen deze families bewaard zijn gebleven, waardoor deze verhalen erg gekleurd zijn. Hierin had de journalist in Boerboom, die hij toch ook is, wel iets kritischer mogen zijn. Aan de vormgeving van het boek is veel aandacht besteed: fotomateriaal en afbeeldingen bieden ondersteuning bij de tekst en er is een overzicht opgenomen van alle joodse ondernemingen in Deventer. Beroofd volgens de regels is meer dan een microgeschiedenis. Aan de hand van zeven casussen biedt het inzicht in hoe de (landelijke) processen van roof en rechtsherstel van joodse ondernemingen verliepen en welke instanties en mensen daarbij betrokken waren.

Het boek is een aanrader voor een ieder die geïnteresseerd is in de geschiedenis van Deventer, de geschiedenis van joden in Nederland of de geschiedenis van de Jodenvervolging, roof en rechtsherstel tijdens en na de Tweede Wereldoorlog.

Door Marleen van den Berg.


Joep Boerboom, Beroofd volgens de regels. Het lot van zeven joodse ondernemers in Deventer.
Verloren, Hilversum 2020. 192 pagina’s.
ISBN: 9789087048303
€25,-


Marleen van den Berg rondde recent de research master Colonial and Global History aan de Universiteit Leiden af. Tijdens haar studie specialiseerde zij zich in de contemporaine geschiedenis van Nederland en Nederlands-Indië. Sinds april 2018 is zij als promovendus verbonden aan het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies en de Universiteit van Amsterdam. Haar onderzoek richt zich op de Jodenvervolging in Rotterdam tijdens de Tweede Wereldoorlog en het rechtsherstel na de oorlog.

Berichten gemaakt 1231

Gerelateerde berichten

Type je zoekwoorden hierboven en druk op Enter om te zoeken. Druk ESC om te annuleren.

Terug naar boven