Jonathan Holslag, Vrede en oorlog. Een wereldgeschiedenis
De Bezige Bij, Amsterdam, 2019
ISBN: 9789403125503
€36,99
De Nederlandse titel van de veelomvattende wereldgeschiedenis van Jonathan Holslag zal vrijwel iedereen meteen doen denken aan Tolstojs Oorlog en vrede. Of Holslag de Russische schrijver aan zijn zijde zou hebben gevonden valt te betwijfelen. Met een overkoepelende visie op de geschiedenis had Tolstoj in ieder geval weinig op:
Slechts door een oneindig kleine eenheid voor de beschouwing aan te nemen […] kunnen we hopen de wetten van de geschiedenis te ontdekken.
Machtsverschuivingen
Holslag stelt zichzelf ten doel om de bestuurders van nu datgeen uit de geschiedenis bij te brengen wat ze in ieder geval moeten weten om zich op de toekomst voor te kunnen bereiden. Dat is nodig omdat de geschiedenis een keerpunt nadert, aldus Holslag: een geopolitieke machtsverschuiving van het westen naar het oosten.
Over de 3000 jaar durende geschiedenis die Vrede en oorlog behandelt, klinkt het naderen van zo’n keerpunt ietwat triviaal. Holslag gaat de concentraties van macht verdeeld over de geschiedenis en de wereldkaart vakkundig bij langs. Bijna in de vorm van een ingekookte kroniek neemt hij de lezer mee langs de Oude Grieken, de Chinese- en Romeinse Rijken, de machtsstrijd in Europa en de opkomst van de Verenigde Staten in de 20e eeuw. Het is vanuit dit beeld dat Holslag een vicieuze cirkel van opkomst en verval van machtshebbers en machtsblokken schetst en tot de conclusie komt dat daadwerkelijke, langdurige vrede een utopie is. Een nieuwe machtsverschuiving (dit keer richting China) is immanent, Europa zit al enkele decennia niet meer op de eerste rij.
We moeten nederigheid en gevoeligheid tonen, aldus Holslag. Nederigheid ten aanzien van de vrede waar we in leven, omdat we haar niet voor lief mogen nemen. Maar ook nederigheid ten opzichte van de ‘ontwrichtende krachten van angst en afgunst’. Hoewel Holslag er enkele pagina’s op wijst dat een democratie niet zaligmakend is, is er uit deze woorden op te maken dat sentimenten die Europa op dit moment parten spelen serieus moeten worden genomen. We hoeven de uitingen van onvrede en woede door een deel van de Europese bevolking niet altijd serieus te nemen, maar de angsten die hierachter schuilgaan wel.
Lessen uit het verleden
Holslag zet de geschiedenis in haar totaliteit als een soort van wijsgeer neer. Iedereen die haar lessen kent zal dat doen wat juist is. Daarmee lijkt hij voorbij te gaan aan de crux dat de geschiedenis dermate is rijk dat voor ieder toekomstbeeld, iedere duiding, iedere historische gebeurtenis wel een voorbeeld, anekdote of historische precedent is aan te wijzen. Wie zich een voorstander van innovatie en investeringen in defensie weet, kan verwijzen naar de Parthen ten tijde van Koning Mithridates I, een periode waarin de vaardigheid om als boogschutter op een paard te kunnen schieten in volle galop het verschil maakte op het slagveld. Wie pacifistischer is ingesteld kan naar de Babylonische codex Hammurabi, de Hindoestaanse Mahabharata of de Chinese wijsgeer Confucius verwijzen. Teksten en lessen die de koning, keizer of hoofd van welk rijk dan ook wees op het belang van het streven naar vrede.
Wie Vrede en oorlog leest kan worden overvallen door het sentiment dat ook Tolstoj overviel; het mag dan allemaal wel zo zijn, maar wat schieten we er mee op? Welke krachten scholen er achter deze gebeurtenissen? Dat neemt niet weg dat het boek een rijke politieke geschiedenis heeft weten te bundelen tot een behapbaar geheel. De werkelijke bijdrage ligt er echter in dat Holslag ons wijst op die evidente en misschien wel enige historische wetmatigheid; alles is altijd onderhevig aan verandering. Daarmee zegt het boek net zoveel over de geschiedenis als dat het onze continue veranderende blik daarop verraadt.
Door Andrys Wierstra.
Andrys Wierstra (1987) studeerde geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen. Tot voor kort was hij beleidsadviseur voor D66 in de provincie Fryslân. Daarnaast is hij verhalenverteller voor het Groninger Gasberaad.
