“En salam betekent groeten, gezondheid en vrede, dus proost. Mijn naam is Sjeed Djamal en ik ben de verteller van dit verhaal. Er wordt verteld dat er ooit een Perzische koning was die alles achterliet om een reis door Europa te maken. Graag wil ik een poging doen om zijn reisverhaal, oftewel de sprookjes die hij beleefd heeft, op papier te zetten.”
Een historisch avontuur
And we’re off. De zinnen hierboven vormen het startsein voor het avontuur van Kader Abdolah (schrijver), Sjeed Djamal (verteller) en de sjah van Perzië (hoofdpersoon). Salam Europa! is een verhaal, in een verhaal, in een verhaal. Het primaire avontuur leidt ons in 117 hekajat (korte vertellingen) langs het negentiende-eeuwse Teheran, Rusland, Polen, Duitsland, België, Nederland, Engeland tot aan Frankrijk. Voorzien van hedendaags commentaar door universitair docent Oriëntalistiek Sjeed Djamal. Tijdens het avontuur wordt de sjah vergezeld door een enorme entourage en karavaan (waaronder zijn lievelingsvrouw Banoe, zijn trouwe hulpje Eenoldole, naamloze persoonlijke kapper slash hitman en Franse lijfarts Toluzan). Hun avontuur maakt Kader Abdolah het onze.
Big history en micro-geschiedenis
Kader Abdolah schrijft over grote geschiedenis, ontmoetingen met bekende historische figuren en met grootse uitvindingen. Hij verweeft het met fictieve tragiek en toont zo de menselijkheid van deze grote individuen en gebeurtenissen. Denk aan het onvermijdelijke lot van de laatste Russische vorsten, de beperkingen van de legendarische staatsman Bismarck en het geheime verdriet van de controversiële Leopold II van België.
Hij maakt deze verre vorsten menselijk en geloofwaardig. Hij herinnert ons allemaal aan zowel onze talenten als onze gebreken. Hij vertelt een deels fictief verhaal aan de hand van personen die we allemaal kennen. Dat onderscheidt dit werk van veel andere romans. De boodschap komt hoe dan ook aan.
Dilemma’s
De sjah staat in deze roman symbool voor de menselijke inconsistentie. Hij lijkt een gespleten persoonlijkheid te hebben. Hij is geïnteresseerd in mensenrechten en heeft bewondering voor de revolutionaire ideeën van koningin Victoria. Tegelijkertijd wantrouwt hij alles en iedereen die zijn despotische macht bedreigt, tot aan het paranoïde toe. Hij hekelt de teloorgang van het achteropgeraakte Perzische rijk, maar lijkt maar beperkt geïnteresseerd in de technologische wonderen van fabrieken, kanonnen, stroom en wetenschap die hem tijdens de reis worden voorgeschoteld. Wonderen waarvan hij weet dat die Europa haar macht hebben verschaft. Hij acht zich een man van aanzien en eist respect, maar snapt ook dat hij in dit Europa weinig voorstelt.
Maatschappijkritiek
Op subtiele wijze kaart Kader Abdolah ook de hypocrisie van het hedendaagse vluchtelingendebat aan. Wanneer de sjah in Polen ziet dat joden dan al afgezonderd moeten leven, lijkt Abdolah te waarschuwen voor de gevaren van het immer aanwezige onderbuikgevoel. De getto’s van Warschau zijn niet gecreëerd door de Nazi’s. Ze waren er al. Als hij de ontmoeting tussen de sjah en Duitse en Indonesische havenarbeiders in de haven van Rotterdam beschrijft, lijkt Abdolah te willen zeggen: “Kijk, migratie is er altijd geweest en kan ook waardevol zijn. Deze mensen hebben de Rotterdamse haven gemaakt tot wat het is vandaag.” Tegelijkertijd toont hij begrip voor de angst voor migranten, wanneer de sympathieke verteller en tevens zelf ex-vluchteling Sjeed Djamal in een soort trance begint mee te doen aan de bestorming van een AZC.
Hoop
Boven alles is dit boek een verhaal over vrede en hoop hebben. De sjah, die zijn lot probeert te accepteren. Banoe, die wanhopig haar toekomst veilig probeert te stellen, en Sjeed, die hoop houdt ondanks de roerige tijden waar hij in leeft en waar wij in leven.
Kortom
Met Salam Europa! levert Kader Abdolah een verhaal af dat zowel liefhebbers van de literatuur als de geschiedschrijving zou bekoren. Een verhaal dat balanceert op de grens van fictie en werkelijkheid. Een boek dat ons uitnodigt kritisch maar eerlijk naar onszelf en de “ander” te kijken. Abdolah doet dit in een prettig te lezen en heldere schrijfstijl. Ondanks dat het soms lastig is om te onderscheiden wat realiteit en wat fictie is, voelt dat niet als een tekortkoming van de schrijver. Wat fictie is en wat niet, maakt uiteindelijk niet uit. Want zoals een oude Perzische Hekajat luidt: “Zo wordt het verteld, maar alleen God weet of het naar waarheid wordt verteld.” (Voorwoord, Salam Europa!)
Kader Abdolah, Salam Europa, Prometheus, Amsterdam 2016, 432 blz, € 19,95.
Door Khalid Toufik
Khalid studeerde Politiek en Maatschappij in Historisch Perspectief aan de Universiteit Utrecht. Hij liep stage bij de FNV, waar hij onderzoek deed naar de oorsprong en stand van zaken van internationale samenwerking binnen de arbeidersbeweging. In zijn vrije tijd bokst hij en leest hij graag alles wat er op het internet te lezen is. Hij is ook de lievelingszoon van zijn moeder.
