Weinig historische figuren spreken zo tot de verbeelding als Charlemagne, de ‘vader van Europa’. Keizer Karel, met zijn – voor zijn tijd – indrukwekkende lengte van 184 cm, statige postuur en imposante baard, heeft een eeuwige stempel weten te drukken op de Europese geschiedenis. In zijn nieuwe boek Karel de Grote: Erfgenaam van Rome, vader van Europa, schetst de welbekende Zweedse hoogleraar Dick Harrison het biografische verhaal van deze legendarische keizer, zijn prestaties en zijn tijd.
Een uitgebreide voorgeschiedenis
Voor iemand die de (vroege) Middeleeuwse geschiedenis voornamelijk heeft bestudeerd om de verplichte onderdelen van zijn studie te halen, is de lange doch vlot geschreven voorgeschiedenis van Europa voordat Karel ten tonele trad een pittige opgave. Parallel aan het uiteenvallen van het Romeinse rijk ontsproten nieuwe volkeren door heel Europa. Merovingen, Franken, Goten, Visigothen, Saksen, Anglosaksen, Friezen, Moren, Arabieren, Longobarden, Avaren en Vandalen, om er een paar te noemen. Ze passeren allemaal de revue. Nieuwe rijken stonden op om binnen korte tijd weer te worden neergeslagen. En niet onbelangrijk, ze gingen de hort op. Niet geheel ontoevallig is Harrison welbekend met deze geschiedenis, waarover hij het 720 bladzijde tellende boek De Volksverhuizingen: De geschiedenis van West-Europa, 375-800 schreef.
Om te begrijpen in welke tumultueuze periode Karel de Grote opgroeide, is een dergelijke uiteenzetting van het Europa dat hij erfde, noodzakelijk. Het ontbreken van een geografische kaart waarin oorsprong en bewegingen van de uiteenlopende volkeren wordt weergegeven is een gemiste kans. Des te meer omdat Harrison maar liefst vijf van de zeventien hoofdstukken wijdt aan deze periode. Echter komt het verhaal in rustiger vaarwater, wanneer Harrison toekomt aan de levens van Karel Martel en Pepijn de Korte, grootvader en vader van Karel de Grote.
Karel de veroveraar
Toen Karel de Grote in 768 zijn vader opvolgde als heerser van het Frankische Rijk (grofweg hedendaags Frankrijk), deed hij dit niet alleen. Zoals gebruikelijk was werd het rijk na overlijden verdeeld onder de erfgenamen. Karel ontving de westelijke delen van het Frankische Rijk, zijn broer Carloman de centrale en oostelijke delen. Na drie korte jaren stierf Carloman, die een vrouw en jonge kinderen achterliet. Karel liet hier echter geen gras over groeien, en annexeerde het Frankische rijk van zijn broer, waarbij hij zijn familie buiten spel zette. Eenmaal koning van het gehele Frankische rijk, startte zijn expansiedrift.
Als koning kreeg hij te maken met invallen vanuit alle hoeken van zijn rijk. Een bewonderenswaardig feit is dat Karel zijn rijk niet vanuit één centrale hoofdstad bestuurde, maar van Palts naar Palts trok om zijn rijk te beheren. Zo kwam hij door alle uithoeken van zijn rijk én streed hij in persoon tegen zijn vijanden in alle windrichtingen. Territoriale expansie ging niet zonder slag of stoot. Hoewel Harrison Karel de Grote ziet als een van de belangrijkste figuren uit de Europese geschiedenis, belicht hij ook de gruwelen die in Karels naam zijn gepleegd. Zo werden er tijdens het ‘bloedbad van Verden’ in 782 naar verluidt 4500 Saksen onthoofd. Om het Christelijke geloof te doen verspreiden werden heidense symbolen verbrand en grote groepen in Europa onder dwang bekeerd.
In het jaar 800 werd Karel de Grote in Rome door de Paus tot Keizer gekroond, waardoor hij naast koning der Franken ook erfgenaam van het (west)Romeinse Rijk werd. Helaas ontbreekt wederom een visualisatie van Karels rijk en de expansie die hij heeft gerealiseerd. Met het veiligstellen van de grenzen, kon hij zich focussen op ingrijpende hervormingen. Zo werd de rechtspraak gestandaardiseerd en kreeg zijn rijk een gedecentraliseerde bestuursvorm. Lokale machthebbers moesten voortaan verantwoording afleggen aan het centrale gezag. Hoewel Karel zelf niet kon lezen en schrijven, zorgde hij ervoor dat kloosters meer invloed kregen in het onderwijs zodat zijn onderdanen betere educatie konden genieten.
Karel de Grote in Nederland
De ontelbare tochten van Karel de Grote door Europa hebben ertoe geleid dat hij ook zijn stempel kon drukken in het huidige Nederland. Zo waren Dorestad (het huidige Wijk bij Duurstede) en Nijmegen belangrijke plaatsen tijdens zijn koning- en keizerschap. De beschrijving van deze gebieden in zijn tijd geven een bijzonder gevoel. Zo werden er munten in Dorestad geslagen en bouwde hij een Palts in Nijmegen. De ‘vader van Europa’ is heel dichtbij geweest. Hij ligt ten rusten in Aken, vlak bij de Nederlandse grens. Deze stad is voor lange tijd zijn vaste residentie geweest, waar hij tot op de dag van vandaag in een vergulde schrijn begraven ligt.
Karel de Grote: Erfgenaam van Rome, vader van Europa is een interessant boek voor wie geïnteresseerd is in Europa’s stamvader. In korte hoofdstukken worden verschillende aspecten van zijn leven beschreven en aangevuld met prachtige illustraties. Persoonlijk vind ik het echter storend dat de tekst niet is voorzien van voetnoten en Harrison zelf geen baanbrekende nieuwe inzichten brengt. Het boek is eerder een samenvatting van eerdere publicaties en te klein om als biografie door te gaan voor een keizer die zo groot was.
Door Luc Meijboom
Karel de Grote: Erfgenaam van Rome, vader van Europa
Geschreven door Dick Harrison
Vertaling door Ger Meesters
Uitgeverij Omniboek, 2024
ISBN: 9789401919746
€22,99 | 192 pagina’s
Steun Jonge Historici, bestel dit boek via Athenaeum Boekhandel
Lees hier meer over ons affiliate partnerprogramma
Luc Meijboom (1997) studeerde geschiedenis aan de Universiteit Leiden. Hij is gespecialiseerd in koloniale geschiedenis en schreef zijn masterscriptie over verzet van slaafgemaakten aan boord van Zeeuwse slavenschepen. Momenteel houdt hij zich bezig met verschillende (onderzoeks)projecten binnen de Nederlandse slavernijgeschiedenis. In zijn vrije tijd is Luc vooral buiten te vinden, aan de wandel of op een zonnige plek met een boek.
