Nadat Karwan Fatah-Black jarenlang vragen over het slavernijdebat beantwoord had in de media, besloot hij zijn kennis erover op papier te zetten. Het resultaat daarvan is ‘Slavernij en beschaving: Geschiedenis van een paradox’. Fatah-Black weerlegt hierin een aantal hardnekkige mythes rondom het slavernijverleden, in de hoop een waardevolle toevoeging te kunnen geven aan het slavernijdebat – met succes.
Waarom is er een debat?
Fatah-Black begint zijn betoog met een aantal vragen. Want waarom bestaat er überhaupt een debat over de slavernij? Wereldwijd is men het erover eens dat slavernij bestreden moet worden, zo bleek bijvoorbeeld bij de ophef die over de arbeiders in Qatar ontstond. De pijnpunten zitten volgens Fatah-Black voornamelijk in een specifieke vorm van slavernij: de geracialiseerde productieslavernij rond de Atlantische Oceaan. Vaak wordt gesteld dat de Nederlanders die zich hiermee bezighielden radicaal verschilden van de huidige Nederlander. Er zou dus geen erfenis van dit verleden overgebleven zijn. Door deze gedachtegang wordt enige continuïteit tussen dit verleden en het heden dus ontkent. Maar als we volledig afstand van dit verleden gedaan zouden hebben, waarom ligt deze kwestie dan zo gevoelig?
Aanzet tot zelfreflectie
Aan de hand van dit soort prikkelende vragen bespreekt Fatah-Black verschillende argumenten die hieruit naar voren komen. Dit zijn deels zijn eigen argumenten, maar hij weerlegt ook veelgehoorde argumenten uit onder meer de media. Zijn argumentatie met betrekking tot het internationale karakter van het slavernijdebat is bijvoorbeeld zeer sterk. Volgens velen is de discussie te internationaal of te Amerikaans geworden, waardoor ze voor Nederland niet meer van belang zou zijn. Fatah-Black weerlegt dat door te stellen dat de slavernij zelf óók op internationale schaal plaatsvond. Hierdoor kenden discussies over kolonisatie, slavernij en de afschaffing ervan ook een internationale dynamiek. Dat dergelijke discussies nog steeds op deze schaal plaatsvinden, is dan ook niets nieuws. Het zijn precies dit soort observaties die de lezer aan het denken zetten.
Historisch overzicht
In het boek wordt veel aandacht besteedt aan het weerleggen van het ‘grote verhaal’ van de slavernij. Fatah-Black doet dit aan de hand van historische voorbeelden. Zo wordt aangenomen dat de komst van het christendom in Europa het einde van de slavernij in de oudheid betekende. De slavernij zou in islamitische landen wel langer zijn blijven bestaan, omdat de islam het houden van slaafgemaakten zou aanmoedigen. Fatah-Black maakt ten eerste duidelijk dat er geen duidelijk onderscheid bestond tussen de slavernij rond de Middellandse Zee en de West-Afrikaanse kust. Het was dus niet mogelijk om een bepaald gedeelte als ‘christelijke’ of ‘islamitische’ slavernij aan te stippen. Daarnaast waren in zowel de christelijke als islamitische wereld voor- en tegenstanders van de slavernij te vinden. Het idee dat die religies fundamenteel verschilden in hun opvatting over de slavernij is dus ronduit onjuist. Op deze manier wordt de lezer in vogelvlucht meegenomen door de history of ideas rondom het slavernijverleden.
Cultureel
Een terugkerend argument in ‘Slavernij en beschaving’ is dat de slavernij vanuit een andere invalshoek bekeken moet worden. Nu wordt vaak gesteld dat slavenhouders personen in slavernij hielden vanwege het economische gewin, maar volgens Fatah-Black waren sociale en culturele factoren van groter belang bij de instandhouding van de slavernij. Kolonisten hadden in het eigen land vaak geen belangrijke maatschappelijke positie verkregen, dus hoopten zij hun hogere status in de overzeese gebieden te kunnen bemachtigen. Omdat zij in de koloniën wél een machtspositie bekleedden, werd het eigen aanzien dus vergroot. Ook voor rijke Europeanen waren slaafgemaakten een manier om de eigen positie te verbeteren; zij konden hiermee pronken en op die manier hun maatschappelijke status kracht bijzetten. Voor velen die belang hadden bij de slavernij was het economisch gewin dus niet altijd de belangrijkste factor voor hun betrokkenheid. Dit is volgens Fatah-Black cruciaal om ons denken over de slavernij in het heden bij te stellen. Niet alleen economische motieven lagen aan de oorsprong van de slavernij, ook culturele en sociale aspecten (en dus racisme) speelden hierbij een grote rol. Als we dit gaan inzien kan onze omgang met dit verleden veranderen. Daarmee zouden de negatieve erfenissen van het slavernijverleden pas echt bestreden kunnen worden.
Wetenschappelijk en activistisch
‘Slavernij en beschaving’ is een aanzet tot een heroverweging van de geschiedenis van het slavernijverleden. Het boek gaat uit van enige voorkennis bij de lezer, maar is desondanks toegankelijk en helder geschreven. Juist doordat het boek geen volledige, gedetailleerde geschiedenis van de slavernij wil schetsen, komen de argumenten goed naar voren. Op indrukwekkende wijze weet Fatah-Black een activistische toon te mengen met wetenschappelijke feiten, iets wat in andere literatuur nog weleens ontbreekt. ‘Slavernij en beschaving’ is daarmee een zeer waardevolle publicatie voor iedereen die meer wil weten over het slavernijdebat.
Door Inge Kleefman.
Steun Jonge Historici, bestel dit boek via Athenaeum Boekhandel
Lees hier meer over ons affiliate partnerprogramma
Karwan Fatah-Black, Slavernij en beschaving: Geschiedenis van een paradox.
Ambo|Anthos, 2021. 192 pagina’s.
ISBN: 9789026355028
€20,99
Inge Kleefman (1999) behaalde haar bachelor Geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam en volgde daarna de masteropleiding Geschiedenis (specialisatie Geschiedenis en Actualiteit) aan de Radboud Universiteit.
