Het genre van de biopic is onverminderd populair. Toch kan ik weinig recentelijke biografische films opnoemen die me in positieve zin hebben verrast. Het lijkt dan ook alsof er iets bijzonder uitdagends is aan het verfilmen van een levensverhaal. De recent verschenen film Lee van Ellen Kuras gaat over model en oorlogsfotograaf Lee Miller, wier foto’s van onder andere concentratiekampen Buchenwald en Dachau en het iconische zelfportret in Hitler’s badkuip wereldwijde bekendheid vergaarden. Hoewel het een fascinerend verhaal is en een degelijke film, haalt Lee het voor mij niet bij het rijtje uitzonderingen van goede biopics.
Het Goede
Naast het acteerwerk van hoofdrolspeelster Kate Winslet zelf zijn er zeker momenten in de film die uitblinken. Met name de scene in het concentratiekamp is sterk. De combinatie van diepe afschuw en de noodzaak om de gruwelijkheden vast te leggen en aan de wereld te tonen wordt met weinig dialoog treffend vertolkt. Ook is er duidelijk veel moeite in gestoken om Miller’s bekendste foto’s op een organische manier te verwerken in de scenes, wat zeker geslaagd is. Blijf vooral nog even zitten bij de aftiteling om de originele foto’s te zien die in de film zijn nagebootst.
Het Slechte
Toch is er ook veel wat gedurende de hele film schuurt. Op zijn zachtst gezegd opmerkelijk is bijvoorbeeld het casten van Aleksander Skarsgård als kunstenaar Roland Penrose, Miller’s echtgenoot. De Zweed is weinig overtuigend als semi-aristocratische Engelsman en het lijkt soms alsof hij dat zelf ook door heeft. Van de vele thema’s die raken aan het verhaal van Lee Miller wordt weinig in de diepte verkent. Dat is jammer, omdat er in theorie veel stof tot nadenken is. De thema’s die wél de moeite waard zijn bevonden vond komen aan bod, maar niet door middel van het devies show, don’t tell. Zo lijken de personages soms meer op buikspreekpoppen dan op echte personages. Haast door neus en lippen door vertelt Lee nog even over het seksuele misbruik waar ze als kind slachtoffer van was. Dat voelt als een goedkope manier om iets belangrijks af te vinken en het doet weinig recht aan de doorwerking van het misbruik op Lee’s leven en het structurele probleem waar naar verwezen wordt. Er is dan ook niet veel dat verrast in deze film, op het ietwat gekunstelde en verwarrende einde na.
Het Afgezaagde
Misschien is het probleem van biografische films dat het medium simpelweg niet geschikt is voor het vertellen van een levensverhaal. De beste biopics die ik me voor de geest kan halen zijn juist de vagere films, die niet pretenderen een duidelijk levensverhaal weer te geven maar de toeschouwer eerder tot denken en nieuwsgierigheid zet. Denk bijvoorbeeld aan Spielberg’s Mishima of Paradjanov’s De Kleur van Granaatappels. Een recenter voorbeeld is Nolan’s Oppenheimer, waarin door middel van een non-lineaire verhaalstructuur, ijzersterk acteerwerk en vernieuwende cinematografievoorbij wordt gegaan aan het opsommen van de feiten. Na het zien van Oppenheimer dacht ik nog lang na, niet alleen over de existentiële dreiging van nucleaire wapens, maar ook over de menselijke conditie die die wapens heeft voortgebracht. De waarde van al deze films ligt erin dat ze op zichzelf staan als film, en het medium optimaal benutten om de kijker te raken. Films zijn immers geen boeken, en zeker geen Wikipedia-artikelen.
Lee weet het niveau van een gedramatiseerd Wikipedia-artikel slechts zelden te overstijgen, wat voelt als een gemiste kans. Als ik even de hoed van cynicus mag opzetten is het natuurlijk helemaal niet verrassend dat er nog steeds zoveel matige biopics verschijnen. De productie van een film over een bekend persoon is immers een relatief veilige gok voor commercieel succes. Een veilige gok maakt alleen meestal geen interessante film.
Door Koert Janssen
Lee (2024) regie Ellen Kuras
met Kate Winslet, Alexander Skarsgård en Andy Samberg
Nu in de bioscoop
Koert Janssen heeft moderne geschiedenis gestudeerd aan de Universiteit van Uppsala in Zweden.
Zijn masterscriptie schreef hij over de Mensjewieken in ballingschap in Berlijn in de vroege jaren dertig. In zijn vrije tijd maakt hij muziek, speelt hij piano en leest hij.
