Het leven van Elisabeth ‘Lee’ Miller zou perfect materiaal voor een Interessante biopic moeten zijn, maar is dat ook gelukt? Koert Janssen en Mies de Hond delen hun bevindingen.
Het genre van de biopic is onverminderd populair. Toch kan ik weinig recentelijke biografische films opnoemen die me in positieve zin hebben verrast. Het lijkt dan ook alsof er iets bijzonder uitdagends is aan het verfilmen van een levensverhaal. De recent verschenen film Lee van Ellen Kuras gaat over model en oorlogsfotograaf Lee Miller, wier foto’s van onder andere concentratiekampen Buchenwald en Dachau en het iconische zelfportret in Hitler’s badkuip wereldwijde bekendheid vergaarden. Hoewel het een fascinerend verhaal is en een degelijke film, haalt Lee het voor mij niet bij het rijtje uitzonderingen van goede biopics.
Het Goede
Naast het acteerwerk van hoofdrolspeelster Kate Winslet zelf zijn er zeker momenten in de film die uitblinken. Met name de scene in het concentratiekamp is sterk. De combinatie van diepe afschuw en de noodzaak om de gruwelijkheden vast te leggen en aan de wereld te tonen wordt met weinig dialoog treffend vertolkt. Ook is er duidelijk veel moeite in gestoken om Miller’s bekendste foto’s op een organische manier te verwerken in de scenes, wat zeker geslaagd is. Blijf vooral nog even zitten bij de aftiteling om de originele foto’s te zien die in de film zijn nagebootst.
Het Slechte
Toch is er ook veel wat gedurende de hele film schuurt. Op zijn zachtst gezegd opmerkelijk is bijvoorbeeld het casten van Aleksander Skarsgård als kunstenaar Roland Penrose, Miller’s echtgenoot. De Zweed is weinig overtuigend als semi-aristocratische Engelsman en het lijkt soms alsof hij dat zelf ook door heeft. Van de vele thema’s die raken aan het verhaal van Lee Miller wordt weinig in de diepte verkent. Dat is jammer, omdat er in theorie veel stof tot nadenken is. De thema’s die wél de moeite waard zijn bevonden vond komen aan bod, maar niet door middel van het devies show, don’t tell. Zo lijken de personages soms meer op buikspreekpoppen dan op echte personages. Haast door neus en lippen door vertelt Lee nog even over het seksuele misbruik waar ze als kind slachtoffer van was. Dat voelt als een goedkope manier om iets belangrijks af te vinken en het doet weinig recht aan de doorwerking van het misbruik op Lee’s leven en het structurele probleem waar naar verwezen wordt. Er is dan ook niet veel dat verrast in deze film, op het ietwat gekunstelde en verwarrende einde na.
Het Afgezaagde
Misschien is het probleem van biografische films dat het medium simpelweg niet geschikt is voor het vertellen van een levensverhaal. De beste biopics die ik me voor de geest kan halen zijn juist de vagere films, die niet pretenderen een duidelijk levensverhaal weer te geven maar de toeschouwer eerder tot denken en nieuwsgierigheid zet. Denk bijvoorbeeld aan Spielberg’s Mishima of Paradjanov’s De Kleur van Granaatappels. Een recenter voorbeeld is Nolan’s Oppenheimer, waarin door middel van een non-lineaire verhaalstructuur, ijzersterk acteerwerk en vernieuwende cinematografievoorbij wordt gegaan aan het opsommen van de feiten. Na het zien van Oppenheimer dacht ik nog lang na, niet alleen over de existentiële dreiging van nucleaire wapens, maar ook over de menselijke conditie die die wapens heeft voortgebracht. De waarde van al deze films ligt erin dat ze op zichzelf staan als film, en het medium optimaal benutten om de kijker te raken. Films zijn immers geen boeken, en zeker geen Wikipedia-artikelen.
Lee weet het niveau van een gedramatiseerd Wikipedia-artikel slechts zelden te overstijgen, wat voelt als een gemiste kans. Als ik even de hoed van cynicus mag opzetten is het natuurlijk helemaal niet verrassend dat er nog steeds zoveel matige biopics verschijnen. De productie van een film over een bekend persoon is immers een relatief veilige gok voor commercieel succes. Een veilige gok maakt alleen meestal geen interessante film.
Door Koert Janssen
Lee
Van glamoureus topmodel naar baanbrekende oorlogsfotograaf, het klinkt haast als het plot van een fictieve film. Maar dit is het echte verhaal van Elisabeth “Lee” Miller, een vrouw die de grenzen van haar tijd doorbrak en in een periode van tegenspoed de wereld probeerde te laten zien zoals velen die liever niet zagen. Nu wordt haar bijzondere verhaal dan toch eindelijk verfilmd in Lee. Met niemand minder dan Academy Award-winnares Kate Winslet die de rol van de intrigerende fotografe vertolkt, lijkt de film alle ingrediënten te hebben voor een uitstekende biopic. Maar het is nog maar de vraag of Lee erin slaagt om de complexiteit van Miller’s turbulente leven echt recht te doen.
De vooravond van de oorlog
Lee maakt gebruik van de welbekende en ietwat cliché biopic-structuur: de oudere Miller wordt geïnterviewd en kijkt terug op haar leven. Aan de hand van flashbacks duiken we in haar verleden en ontdekken we als eerste de zorgeloze pre-oorlogsjaren. In Zuid-Frankrijk bevindt Lee zich in een idyllische en artistieke omgeving, omringd door creatieve geesten en luxe. ‘I was good at drinking, having sex and taking pictures and I did all three as much as I could’. Hoewel al snel duidelijk wordt dat Europa in deze tijd al aan de vooravond van de oorlog stond, vormt het comfortabele leven dat in deze scènes te zien is een scherp contrast met de grimmige realiteit die Lee Miller later zal vastleggen als oorlogsfotografe. We zien dat ook wanneer de geneugten zoals seks en drank verdwijnen, haar talent voor fotografie nog altijd onverminderd krachtig blijft.
Fotografe met een missie
De oorlog breekt uit en de zachte pastelkleuren van Zuid-Frankrijk maken plaats voor doffe bruin-groene tinten, waardoor je langzaam de onontkoombare realiteit van de oorlog voelt binnendringen. Lee verhuist naar Londen, waar ze begint met het vastleggen van de verwoestingen van de ‘Blitz’ voor Vogue Magazine. Maar dit lijkt haar behoefte om de rauwe realiteit van de oorlog op haar eigen manier vast te leggen niet geheel te bevredigen. Ze vecht hard om toestemming te krijgen om naar het front te gaan en krijgt deze uiteindelijk. Het is daar, oog in oog met de grimmige realiteit van de oorlog, dat ze zich volledig ontwikkelt tot een oorlogsfotografe met een duidelijke missie, vastbesloten om de onverbloemde waarheid van de strijd vast te leggen. Dit alles gaat niet zonder de nodige misogynie. Maar telkens wanneer Miller wordt tegengewerkt in de door mannen gedomineerde wereld, toont ze haar onverzettelijkheid. Met vastberadenheid en lef bijt ze van zich af en bewijst ze keer op keer nergens voor terug te deinzen.
Door de lens van Lee Miller
Door de film heen worden af en toe de echte foto’s van Lee Miller verwerkt, waardoor de grens tussen fictie en realiteit vervaagt. De foto’s zorgen voor een extra impact, vooral in de scènes waar haar werk te gruwelijk werd bevonden om in Vogue te publiceren. Het herinnert de kijker eraan dat wat je ziet geen verzinsel is, maar een weergave van echte, vaak hartverscheurende gebeurtenissen. Ook interessant is de scène waarin te zien is hoe de wereldberoemde foto van Miller in het bad van Hitler wordt gerecreëerd. Deze iconische en wat surrealistische afbeelding toont de complexe relatie tussen Miller’s persoonlijke ervaring en haar werk. Miller was meer dan een passieve waarnemer; ze leefde en leed te midden van de gebeurtenissen die ze vastlegde. Haar werk weerspiegelt zowel haar strijd om de waarheid te tonen en haar pogingen om die ervaringen zelf te verwerken als haar talent om zelfs in de gruwelijkheid van de oorlog esthetisch indrukwekkende beelden te creëren.
Kate Winslet: voor en achter de camera
Met Lee bewijst Kate Winslet niet alleen opnieuw een geweldige actrice te zijn, maar toont ze ook haar toewijding door nauw betrokken te zijn bij elke stap van de productie. Zo trad ze voor de film voor het eerst naar voren als coproducent. Winslet vertelt dat ze met de film de kracht van vrouwen wil benadrukken. Dit idee voerde ze niet alleen door in het verhaal, maar ook achter de schermen. Zo stond ze erop dat de film werd gemaakt met een vrouwelijke regisseur, coproducent en een team van vrouwelijke schrijvers om deze visie volledig tot uiting te brengen.
Lee is een goed gemaakte film die het fascinerende leven van Lee Miller indrukwekkend in beeld brengt, maar weinig vernieuwend is binnen het biopic-genre. Hoewel Kate Winslet een sterke vertolking neerzet, volgt de film een voorspelbare structuur die weinig risico’s neemt. Ook blijven de psychologische gevolgen van Millers ervaringen voor en tijdens de oorlog en de complexiteit van haar karakter naar mijn mening onderbelicht, terwijl een diepere focus hierop de film naar mijn mening meer impact had kunnen geven. Het resultaat is een visueel mooie en respectvolle biopic, maar geen baanbrekende interpretatie van een vrouw die dit zelf zeker wel was.
Door Mies de Hond
Lee (2024) regie Ellen Kuras
met Kate Winslet, Alexander Skarsgård en Andy Samberg
Nu in de bioscoop
Koert Janssen heeft moderne geschiedenis gestudeerd aan de Universiteit van Uppsala in Zweden.
Zijn masterscriptie schreef hij over de Mensjewieken in ballingschap in Berlijn in de vroege jaren dertig. In zijn vrije tijd maakt hij muziek, speelt hij piano en leest hij.
Mies de Hond (2003) is momenteel bezig met haar bachelor Geschiedenis aan de Universiteit Utrecht.
Hierbij verdiept ze zich voornamelijk in cultuurgeschiedenis en publieksgeschiedenis. Daarnaast heeft ze een grote interesse in fotografie en film.
