Recensie: Les Innocentes

Aangrijpende geschiedenis gekunsteld verfilmd

In de winter van 1945-46 hielp de jonge Franse arts Madeleine Pauliac nonnen te bevallen van kinderen die het gevolg waren van verkrachtingen door Russische soldaten. In het diepste geheim, want voor de vrouwen was de schande groot. Madeleines verhaal bleef lang onverteld. Met Les Innocentes brengt regisseur Anne Fontaine (Coco avant Chanel) daar nu verandering in. Helaas weet ze van de aangrijpende geschiedenis geen geloofwaardig drama te maken.

Verzwegen verleden
Het idee voor een verfilming kwam van Madeleines neef, Philippe Maynial. Na het overlijden van zijn moeder vond hij foto’s en papieren van haar vroeggestorven zus, arts voor het Franse Rode Kruis tijdens en vlak na de Tweede Wereldoorlog. Deze Madeleine werd eind 1945 uitgezonden naar Polen om de repatriatie van de laatste Franse militairen in de regio in goede banen te leiden. Uit haar nalatenschap bleek het verzwegen verleden van zwangere benedictijnse zusters uit een convent nabij Warschau. Madeleine was de vrouwen per toeval op het spoor gekomen.

Regisseur Fontaine wil met Les Innocentes een universeel verhaal vertellen over seksueel geweld tegen vrouwen in oorlogstijd. Een verhaal dat – ongeacht het heftige thema – hoe dan ook niet sentimenteel mocht zijn. Om dat te kunnen realiseren maakte Fontaine van Madeleine een fictieve figuur, wier motieven om de nonnen te helpen in elk geval niets te maken hebben met religie, liefdadigheid of mededogen. Madeleine Pauliac, hoofddokter van het Franse lazaret in Warschau – op haar missie vergezeld door een priester – werd Mathilde Beaulieu, onervaren arts in opleiding, communist en atheïst.

Angst voor de hel
Polen, december 1945. Novice Teresa (Eliza Rycembel) baant zich een weg door besneeuwde bossen. Haar bestemming: het lazaret van het Franse Rode Kruis in de dichtstbijzijnde grote plaats. Teresa’s komst is een noodkreet. Een tiental nonnen uit haar klooster staat op het punt te bevallen, maar moeder-overste (Agata Kulesza, Ida) wil dat tegen elke prijs verborgen houden voor de buitenwereld. Ze is bang dat het convent de deuren zal moeten sluiten als uitkomt dat de vrouwen door Russen zijn verkracht.

De zwangere zusters zijn ook bang. Voor de hel, vanwege de zonde. ‘Voor ons nonnen betekent het einde van de oorlog niet het einde van de angst.’ Aanvankelijk wijst de jonge Rode Kruis-arts Mathilde (Lou de Laâge) novice Teresa resoluut af, maar als zij de hartverscheurende situatie van de zusters met eigen ogen ziet, besluit ze hen te helpen hun kinderen ter wereld te brengen. ’s Nachts is ze bij de nonnen, overdag assisteert ze aan de operatietafel haar meerdere en minnaar, de Joodse dokter Samuel Lehman (Vincent Macaigne).

Onnodige kunstgrepen
Langzaam en met Mathildes hulp leren de nonnen het verleden een plek te geven en weer naar de toekomst te kijken. Les Innocentes portretteert hen allen als individuen, ieder met een uniek leven vóór het klooster en eigen angsten, twijfels en dromen. Ondanks het zware onderwerp slaagt de film er aanvankelijk in om een goede balans te bewaren tussen enerzijds grimmige, rauwe beelden en anderzijds weerspiegelingen van noodzakelijke alledaagsheid – zelfs af en toe momenten van plezier om de jonggeborenen. En Mathilde reikt de zusters dan wel de helpende hand, maar de kracht om te overleven komt tenslotte uit de vrouwen zelf.

Toch raakt het op zichzelf al meeslepende verhaal vrij snel uit koers. Mathildes eigen confrontatie met Russische soldaten, de duistere betrokkenheid van moeder-overste bij het lot van de baby’s, het weeïge einde – het lijken kunstgrepen om de plot uit te leggen, of het verhaal niet te donker te laten zijn. De kijker heeft deze geforceerde, onhandige scènes echter niet nodig om het te begrijpen, om te zien welke hartverscheurende geschiedenis Les Innocentes vertelt.

Schande en chaos
Aan het acteerwerk ligt het niet. Vooral Agata Buzek zet een krachtig personage neer als de weloverwogen zuster Maria, rechterhand van moeder-overste. Ook al kunnen de nonnen ‘God nooit opzij zetten’, weet zij, ‘schande en chaos waren er al.’ Als de vrouwen hun geloof ooit willen verenigen met wat hen overkomen is, moeten zij hun verdriet en hun kuisheidsgelofte voor even loslaten en de aanwezigheid en aanraking van Mathilde verdragen. Ze hebben de arts hard nodig.

Mathilde zelf blijft tot op zekere hoogte een gesloten boek. In Fontaines poging om Mathildes motieven te vrijwaren van enige religieuze of barmhartige component, vergeet zij er geloofwaardige alternatieve beweegredenen tegenover te stellen. Wat Mathilde drijft, blijft in het vage. Of en hoe haar communistische en atheïstische overtuigingen daarbij een rol spelen ook. Veelal lijkt zij vanbinnen lamgeslagen door wat ze tegenkomt, maar houdt ze vol door simpelweg te handelen. Tegenspeler Samuel, die zijn beide ouders verloor in Bergen-Belsen, overleeft met sarcasme. Hij vraagt Mathilde op de man af: ‘Wat gaat er toch in dat hoofdje om?’ Ze blijft zwijgen, tot teleurstelling van Samuel en van de kijker.

Het verhaal van de Poolse nonnen en hun kinderen, dat Madeleine Pauliac ruim zeventig jaar geleden opschreef, krijgt dankzij Les Innocentes eindelijk de aandacht die het verdient. Als de film de geschiedenis meer recht had gedaan – zonder gekunsteldheden en met een realistischer hoofdfiguur – was de overtuigingskracht vermoedelijk wel veel groter geweest. Natuurlijk had regisseur Fontaine niet dicht bij de feiten hóéven blijven. Maar soms is de werkelijkheid al dramatisch genoeg, en daarmee universeel aansprekend in zichzelf.

SONY DSC

Sietske van der Veen (1992) volgt de master Nieuwste geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam, waar zij ook de bachelor Taal en communicatie voltooide. Momenteel is ze bezig met haar masterscriptie, over de Rode Kruis-verpleegsters die in 1942 naar het oostfront gingen met de Ambulancedienst van het Vrijwilligerslegioen Nederland. Naast haar studie is Sietske (oud-)bestuurs- en commissielid bij haar studentenvereniging en werkt ze freelance voor Historisch Nieuwsblad.

Berichten gemaakt 1231

Gerelateerde berichten

Type je zoekwoorden hierboven en druk op Enter om te zoeken. Druk ESC om te annuleren.

Terug naar boven