Recensie: Charles Lewinsky – Alleen maar helden

“Als dat wat zich vanaf december 1944 in Kastelau afspeelde, een film was geweest, had je het als komedie kunnen ensceneren. Een groepje samenspannende kunstenaars schakelt een misdadig regime met zijn eigen middelen uit – (…) toch vermoedde nog geen van de betrokkenen hoe het af zou lopen.” Niet alleen de betrokkenen vermoedden dat nog niet: in het hele boek ‘Alleen maar helden’ van Charles Lewinsky wordt gebruik gemaakt van dit soort spanning en verwijzingen naar ‘hoe het af zou lopen’, maar hoe het daadwerkelijk afloopt blijft ook voor de lezer lange tijd geheim. ‘Alleen maar helden’ is een historische roman en Lewinsky’s achtergrond als scenarist en regisseur klinkt door in deze raamvertelling, die begint met een Amerikaanse onderzoeker die onderzoek doet naar een Nazi-propagandafilm. Binnen dat raamwerk speelt het verhaal dat draait om de productie van die film, Lied der Freiheit, in 1944 en 1945 zich af.

Tijdens Hitlers regime waren alle filmmaatschappijen in het Derde Rijk ondergebracht bij het ministerie van propaganda, waarbij voor elke productie toestemming moest worden gevraagd. Filmproducties en daarmee ook acteurs en regisseurs werden als onmisbaar geacht voor het functioneren van het Duitse rijk. In deze context plaatst Lewinsky deze roman en maken we kennis met de medewerkers van de film Lied der Freiheit. De schrijver brengt verschillende personages naar voren, zoals de scenarist en een jonge actrice uit de filmploeg. Die vertellen hoe ze met de hele ploeg naar het dorpje Kastelau in de Alpen vertrekken om daar een film op te nemen. Eenmaal aangekomen probeert de groep het werkelijke opnemen van de film echter zo lang mogelijk uit te stellen. Kastelau ligt namelijk een heel eind weg van het door bombardementen bestookte Berlijn en het maken van deze film biedt de makers een uitvlucht uit die constante dreiging.

Een plakwerk van bronnen
Dit is slechts een deel van het verhaal dat Lewinsky in zijn boek uiteenzet. In de introductie van het boek beschrijft hij hoe hij de manuscripten en het onderzoeksmateriaal van de overleden filmwetenschapper Samuel Saunders in handen kreeg. Saunders deed schijnbaar een fantastisch promotieonderzoek naar de herkomst van de film Lied der Freiheit en naar de hoofdrolspeler Arnie Walton, maar kreeg vanwege de controversiële ontdekkingen die hij deed, nooit de kans het te vertellen. Die ontdekkingen zijn dan ook het plot van het boek en houden de lezer lange tijd in spanning. Door het gebruik van voetnoten en gedetailleerde gegevens heeft het boek de schijn een verzameling van historische bronnen te zijn, met bijvoorbeeld archiefstukken, transcripten van interviews en zelfs een Wikipediapagina. Pas als je de personages natrekt of de filmtitels opzoekt, ontdek je dat het hier helemaal niet om historische bronnen, maar om een fictief verhaal gaat.

Lewinsky gebruikt dus een nogal onconventionele opzet. Deze roman is geen lopend, goed uitgeschreven verhaal, maar een verzameling van verschillende teksten en we kruipen eigenlijk in het hoofd van onderzoeker Saunders. Zijn manuscripten zijn namelijk de basis van het raamwerk, waarin hij zijn eigen zoektocht naar de werkelijke gebeurtenissen tijdens de filmopnames in Kastelau beschrijft. In de verschillende bronnen die Saunders aanvoert komen verschillende perspectieven op het verhaal naar voren. Sommige bronnen worden enkel als kort bewijsmateriaal aangevoerd en reiken zo een paar details over het verhaal aan, precies zoals bij historici kleine flintertjes bron een grote onderbouwing van het onderzoek kunnen zijn. Dat is precies wat deze roman interessant maakt, zeker voor historici.

Verschillende perspectieven
Lewinsky laat Saunders reflecteren op zijn bronnen en ook de personages zelf twijfelen vaak aan de betrouwbaarheid van hun herinneringen. Het gebruik van verwijzingen doet zelfs geloven dat hier een heuse historicus aan het werk is. Deze roman lijkt over Kastelau te gaan, maar als lezer vraag je je eigenlijk af wat Lewinsky nu écht wilde overbrengen. Is niet schijn en werkelijkheid, wat waar is aan een bron is en wat niet, het eigenlijke onderwerp van dit boek?

De opzet van het boek is ingenieus en daardoor uitdagend voor de lezer. De andere kant van de medaille is echter dat de verschillende vertellers en perspectieven waartussen wordt gewisseld, zich niet altijd lenen voor een fijne schrijfstijl. Daarnaast zijn er de constante vooruitwijzingen die je nieuwsgierig, maar tevens gefrustreerd verder laten lezen. De grootste vraag die blijft hangen na het lezen van dit boek is toch: wat is hier nu eigenlijk van waar? Na wat speurwerk blijkt dat het verhaal uit het boek wel degelijk gebaseerd is op een waargebeurd verhaal: schrijver Erich Kästner publiceerde in zijn dagboek een verslag hoe hij met een filmploeg in de Alpen deed alsóf hij een film opnam. Dit dagboek is uitgegeven als Nota Bene ’45. Het is opvallend dat Lewinsky daar op geen enkele manier naar verwijst.

Besluit: toch een aanrader.
‘Alleen maar helden’ is een unieke roman en een mooi verhaal met goede personages, maar de vorm zit het verhaal over Kastelau af en toe wel in de weg. Tegelijkertijd maakt dat het boek ook meer dan een roman over nazi-films en het is daarom wel degelijk een aanrader. De hoeveelheid details die Saunders als historicus boven tafel weet te krijgen, is nodig om het verhaal uiteindelijk compleet te maken, maar komt wat ongeloofwaardig over. Of is Saunders gewoon een hele goede historicus? Omdat ‘Alleen maar helden’ een roman is en blijft, hoeft Lewinsky die vraag gelukkig niet te beantwoorden.

Charles Lewinsky, Alleen maar helden (vertaling Elly Schippers, Meridiaan Uitgevers, 2015), ISBN 9789048821495, € 22,50.


Door Bente de Leede

BenteBente de Leede volgt momenteel de Research Master Colonial and Global History aan de Universiteit Leiden. Ze is vooral geïnteresseerd in (post)koloniale historiografie en koloniaal beleid zowel in theorie als praktijk, waarover ze onderzoek deed op Bali. Recent werkte Bente als onderzoeksstagiaire bij het KITLV project Dutch Military Operations in Indonesia 1945-1950, eerder liep ze stage bij documentaireserie De IJzeren Eeuw. Lees meer over Bente op www.visitbente.nl.

Berichten gemaakt 1231

Gerelateerde berichten

Type je zoekwoorden hierboven en druk op Enter om te zoeken. Druk ESC om te annuleren.

Terug naar boven