“Als dat wat zich vanaf december 1944 in Kastelau afspeelde, een film was geweest, had je het als komedie kunnen ensceneren. Een groepje samenspannende kunstenaars schakelt een misdadig regime met zijn eigen middelen uit – (…) toch vermoedde nog geen van de betrokkenen hoe het af zou lopen.” Niet alleen de betrokkenen vermoedden dat nog niet: in het hele boek ‘Alleen maar helden’ van Charles Lewinsky wordt gebruik gemaakt van dit soort spanning en verwijzingen naar ‘hoe het af zou lopen’, maar hoe het daadwerkelijk afloopt blijft ook voor de lezer lange tijd geheim. ‘Alleen maar helden’ is een historische roman en Lewinsky’s
Tijdens Hitlers regime waren alle filmmaatschappijen in het Derde Rijk ondergebracht bij het ministerie van propaganda, waarbij voor elke productie toestemming moest worden gevraagd. Filmproducties en daarmee ook acteurs en regisseurs werden als onmisbaar geacht voor het functioneren van het Duitse rijk. In deze context plaatst Lewinsky deze roman en maken we kennis met de medewerkers van de film Lied der Freiheit. De schrijver brengt verschillende personages naar voren, zoals de scenarist en een jonge actrice uit de filmploeg. Die vertellen hoe ze met de hele ploeg naar het dorpje Kastelau in de Alpen vertrekken om daar een film op te nemen. Eenmaal aangekomen probeert de groep het werkelijke opnemen van de film echter zo lang mogelijk uit te stellen. Kastelau ligt namelij
Een plakwerk van bronnen
Dit is slechts een deel van het verhaal dat Lewinsky in zijn boek uiteenzet. In de introductie van het boek beschrijft hij hoe hij de manuscripten en het onderzoeksmateriaal van de overleden filmwetenschapper Samuel Saunders in handen kreeg. Saunders deed schijnbaa
Lewinsky gebruikt dus een nogal onconventionele opzet. Deze roman is geen lopend, goed uitgeschreven verhaal, maar een verzameling van verschillende teksten en we kruipen eigenlijk in het hoofd van onderzoeker Saunders. Zijn manuscripten zijn namelijk de basis van het raamwerk, waarin hij zijn eigen zoektocht naar de werkelijke gebeurtenissen tijdens de filmopnames in Kastelau beschrijft. In de verschillende bronnen die Saunders aanvoert komen verschillende perspectieven op het verhaal naar voren. Sommige bronnen worden enkel als kort bewijsmateriaal aangevoerd en reiken zo een paar details over het verhaal aan, precies zoals bij historici kleine flintertjes bron een grote onderbouwing van het onderzoek kunnen zijn. Dat is precies wat deze roman interessant maakt, zeker voor historici.
Verschillende perspectieven
Lewinsky laat Saunders reflecteren op zijn bronnen en ook de personages zelf twijfelen vaak aan de betrouwbaarheid van hun herinneringen. Het gebruik van verwijzingen doet zelfs geloven dat hier een heuse historicus aan het werk is. Deze roman lijkt over Kastelau te gaan, maar als lezer vraag je je eigenlijk af wat Lewinsky nu écht wilde overbrengen. Is niet schijn en werkelijkheid, wat waar is aan een bron is en wat niet, het eigenlijke onderwerp van dit boek?
De opzet van het boek is ingenieus en daardoor uitdagend voor de lezer. De andere kant van de medaille is echter dat de verschillende vertellers en perspectieven waartussen wordt gewisseld, zich niet altijd lenen voor een fijne schrijfstijl. Daarnaast zijn er de constante vooruitwijzingen die je nieuwsgierig, maar tevens gefrustreerd verder laten lezen. De grootste vraag die blijft hangen na het lezen van dit boek is toch: wat is hier nu eigenlijk van waar? Na wat speurwerk blijkt dat het verhaal uit het boek wel degelijk gebaseerd is op een waargebeurd verhaal: schrijver Erich Kästner public
Besluit: toch een aanrader.
‘Alleen maar helden’ is een unieke roman en een mooi verhaal met goede personages, maar de vorm zit het verhaal over Kastelau af en toe wel in de weg. Tegelijkertijd maakt dat het boek ook meer dan een roman over nazi-films en het is daarom wel degelijk een aanrader. De hoeveelheid details die Saunders als historicus boven tafel weet te krijgen, is nodig om het verhaal uiteindelijk compleet te maken, maar komt wat ongeloofwaardig over. Of is Saunders gewoon een hele goede historicus? Omdat ‘Alleen maar helden’ een roman is en blijft, hoeft Lewinsky die vraag gelukkig niet te beantwoorden.
Charles Lewinsky, Alleen maar helden (vertaling Elly Schippers, Meridiaan Uitgevers, 2015), ISBN 9789048821495, € 22,50.
Door Bente de Leede
Bente de Leede volgt momenteel de Research Master Colonial and Global His
