Belangrijke auteurs uit de 19e-eeuwse en 20e-eeuwse Nederlandse literatuurgeschiedenis zoals Multatuli, Hella S. Haasse, Jeroen Brouwers en Louis Couperus hebben allen iets met elkaar gemeen: Nederlands-Indië. Hoe zit het eigenlijk precies met de Nederlands-Indische literatuur? Waren er ook uitgeverijen in Nederlands-Indië en wie lazen daar de boeken? Werden de boeken daar alleen in het Nederlands gedrukt of in alle talen die Indonesië rijk is? Lisa Kuitert, Hoogleraar Boekenwetenschap aan de Universiteit van Amsterdam, heeft hier uitvoerig onderzoek naar gedaan.
19e en 20e-eeuwse Nederlands-Indische boekgeschiedenis
In haar boek, Met een drukpers de oceaan over: Koloniale boekcultuur in Nederlands-Indië, 1816-1920, weergeeft Kuitert de resultaten van haar uitgebreide onderzoek naar de opkomst en ontwikkeling van de koloniale boekcultuur in Nederlands-Indië. Ze beschrijft hoe boekhandelaren en uitgeverijen hun onderneming zijn begonnen in de kolonie en hoe de boekenmarkt opkwam en in elkaar stak. Ze neemt de lezer mee langs alle facetten die komen kijken bij het boekenvak in de 19e en 20e eeuw: een drukpers, het papier, de inkt maar ook de kansen, de verspreiding van de producten en de lezers. Dat uitgeven in de kolonie iets anders werkte dan in Nederland zelf, dat wordt wel duidelijk. Er was zelfs minder vrijheid voor uitgeverijen en auteurs in de kolonie dan in Nederland, wat leidde tot censuur, rechtszaken en soms hoge straffen of onvrijwillige terugkeer naar Nederland.
Koloniale controle
Naast de aandacht voor de invloed van de Nederlandse koloniale overheersing op de boekcultuur, gaat Kuitert ook in op de andere kant. Lang voordat de koloniale overheersing dat doorhad, waren er al tijdschriften voor en door ‘inlanders’ gemaakt. Er werden heel veel verschillende talen gesproken in Nederlands-Indië naast het Nederlands als voertaal. Het overgrote deel van de koloniale autoriteiten kon deze talen niet lezen, en zo kon onopgemerkt een niet-Nederlandse boekcultuur in Nederlands-Indië ontwikkelen. Kuitert legt ook uit hoe het kan dat de koloniale overheid maar slecht alles kon controleren wat er gedrukt werd. De opkomst van het Indonesische nationalisme trachtte de koloniale overheid wel tegen te gaan door bijvoorbeeld de Indonesische bevolking eerst zo veel mogelijk ongeletterd en ongeschoold te houden. De overheid schoot zichzelf hier alleen maar mee in de voet, want uitgeverijen zoals de Landsdrukkerij, een overheidsinstelling, misten omzet als zij slechts enkel aan Nederlanders (school)boeken en tijdschriften konden verkopen. Kuitert beschrijft hoe het Indonesische nationalisme toch opkwam en hoe de toegang tot een drukpers dat mogelijk heeft gemaakt. Ze eindigt haar boek echter in 1920, voordat de internationale economische crisis haar invloed kon uitoefenen op de Nederlands-Indische boekenmarkt en voordat de Nederlandse bezetter zelf werd bezet door Japan tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Van Kuiterts boek moet men niet verwachten dat de hele geschiedenis van Nederlands-Indië van 1816 tot 1920 wordt behandeld. Het boek neemt alleen de ontwikkelingen mee die relevant zijn voor de koloniale boekcultuur. Het boek is zeer uitgebreid en er is gebruikt gemaakt van veel interessant archiefmateriaal. Achterin het boek staan bijlagen die bijdragen aan het totaalbeeld van de boekcultuur: hoeveel (producten voor) boeken en tijdschriften werden er geïmporteerd en geëxporteerd, hoeveel uitgeverijen en boekhandelaren waren er en hoe heetten die?
Het belang van het lezen
Kuiterts boek is, ondanks de grote hoeveelheid informatie die in 264 bladzijdes is behandeld, goed opgebouwd en heeft een fijne schrijfstijl waardoor het boek prettig leesbaar is. Veel over de koloniale boekcultuur in Nederlands-Indië is nog niet geschreven en daardoor is haar onderzoek zeer origineel en vernieuwend binnen de boekgeschiedenis. Haar boek slaat niet alleen op de activiteiten van uitgeverijen en auteurs, maar ook op het (lees)gedrag van de bevolking. Het belang van lezen is na de uitvinding van de drukpers niet meer overgegaan. Lezen werd zelfs zo belangrijk geacht, dat boekhandelaren het risico namen om met drukpersen, papier en inkt en met gevaar voor eigen leven de oceaan over te gaan en in het onbekende een onderneming te beginnen.
Door Sheline Kap.
Steun Jonge Historici, bestel dit boek via Athenaeum Boekhandel
Lees hier meer over ons affiliate partnerprogramma
Lisa Kuitert, Met een drukpers de oceaan over.
Uitgeverij Prometheus, 2020. 368 pagina’s.
ISBN: 9789044645101
€29,99
Sheline Kap (1997) heeft Culturele Antropologie en Ontwikkelingssociologie aan de Universiteit Leiden gestudeerd en vervolgens een jaar gewijd aan Geschiedenis aan dezelfde universiteit. Haar bachelorscriptie (2019) ging over de invloeden van de koloniale overheersing en commerciële activiteiten op de inheemse bevolking en de biodiversiteiten in het regenwoud in Clayoquot Sound, Canada. Op dit moment doet ze onderzoek voor haar masterscriptie aan de Universiteit van Amsterdam naar de boekcultuur in Nederlands-Indië tijdens de Japanse bezetting (1942-1945) gedurende de Tweede Wereldoorlog.
