Recensie: Mark Deuze – Leven in media

Mark Deuze, Leven in media
Amsterdam University Press, Amsterdam, 2017

ISBN: 9789462986954 
€19,99

 

 

 

Wie kent er niet een ouder die zich erover beklaagt dat middelbare schoolleerlingen vroeger zoveel meer boeken moesten lezen. Leerlingen van nu komen daarentegen weg met een schamel lijstje en zijn vooral druk met hun smartphones. Mark Deuze, hoogleraar Mediastudies, heeft een broertje dood aan dergelijke ondoordachte uitlatingen over media. In zijn ogen worden de meeste beschouwingen van de media beheerst door negatieve en zelfs alarmistische sentimenten. In plaats daarvan wil hij een positief gesprek voeren over media. Dat kan naar aanleiding van zijn nieuwste boek, Leven in media.

Media zijn overal

Het centrale idee van zijn boek is dat mensen niet met, maar in media leven. Voor het begrip media hanteert hij een ruime definitie. Hij doelt op de apparaten, zoals smartphones en computers, wat mensen daarmee doen en welke plek die handelingen innemen in het leven van mensen. Deze blik leert hem dat er geen ontsnappen aan is: alles wordt mede bepaald door media. ‘We lezen, kijken, luisteren, swipen, klikken, streamen, appen, chatten en mailen alsof ons leven ervan afhangt.’ Zelfs als het lukt om de apparaten uit te zetten staan ze standby en komen mensen niet echt los van alles wat ze te bieden hebben: ideeën, contacten, gevoelens.

Deuze trekt lange historische lijnen om dit te verklaren. Mensen hebben altijd al apparaten gebruikt om wegwijs te worden in de wereld. Steevast leidde de introductie van een nieuw medium tot opwinding en zorgen. Vaak voerden de zorgen de boventoon. Zo werd gedacht dat met de introductie van kranten oncontroleerbare informatiestromen zouden ontstaan, dat door de radio mensen geen boeken meer zouden aanraken en dat de televisie het traditionele gezin zou ontwrichten. Maar zo merkt Deuze op: de ‘ontwikkeling van media is er niet langzamer door gegaan en onze maatschappij is nog steeds niet ten gronde gericht.’ Het is typerend voor zijn prikkelende en positieve kijk op media.

Paradoxaal

Deuze relativeert veel in zijn boek: mensen hebben altijd gebruik gemaakt van media; mensen hebben zich altijd zorgen gemaakt over de impact media en een nieuw medium is nooit meer dan een variant van een reeds bestaand medium. De televisie noemt hij een radio met bewegend beeld en een fotocamera een variant van een schilderij. Toch is er volgens hem in de loop van de tweede helft van de twintigste eeuw iets fundamenteel veranderd. De toenemende welvaart zorgde voor een steeds hoger tempo, waarin nieuwe apparaten op de markt kwamen, en traditionele verbanden, zoals de kerk en het gezin, verloren hun centrale plaats in de samenleving. Mensen werden hierdoor meer teruggeworpen op zichzelf. Deze ontwikkeling kreeg een nieuwe dynamiek halverwege de jaren negentig. Steeds meer huishoudens kregen de beschikking over een verbinding met het wereldwijde web. Sindsdien zoeken mensen op internet naar wie zij zijn.

Deuze heeft oog voor de negatieve effecten die media hebben op mensen: ze ontwrichten, ze maken mensen verslaafd, ze beschikken over (persoonlijke en gevoelige) data en ze leiden ons af. Maar hij focust op de positieve aspecten: hoeveel stelletjes vinden elkaar wel niet via datingapps? Hoeveel maatschappelijke misstanden komen er wel niet aan het licht door diepgravend onderzoek? Hierbij schroomt hij niet om simpelweg het tegenovergestelde te beweren van wat hij eerder schreef. Zo wijst hij er op dat media verslavend zijn, maar betoogt hij ook dat wij zelf aan de knoppen zitten. Verontrust het je dat Amazon heel goed weet wie je bent op basis van wat je hebt besteld? Zoek dan eens een middagje op de gekste producten en ziedaar: Amazon heeft geen idee meer en doet je de meest bizarre suggesties. Het lijkt Deuze niet te deren dat hij zichzelf regelmatig tegenspreekt. Sterker nog, hij koestert de paradox: onze omgang met media is volstrekt logisch en tegelijkertijd totaal bizar.

Zien wat je wilt zien

Als je vrijwel alles om je heen rekent tot media, is de claim dat mensen leven in media niet zo verrassend. Zo rekent Deuze ook brieven en op een zeker moment zelfs taal tot media (terwijl volgens zijn definitie een medium een apparaat moet zijn). Door deze vaagheid in de kern van zijn betoog wordt het niet duidelijk wat er precies is veranderd sinds we in media leven. Enerzijds relativeert hij de verschillen door er op te wijzen dat een nieuw medium altijd een variant is van een reeds bestaand medium en dat mensen zich altijd zorgen hebben gemaakt over de impact van media. Anderzijds stelt hij dat sinds de jaren negentig sprake is van de mediatisering van de samenleving. Maar over dat omslagpunt, over wat er sindsdien werkelijk is veranderd, is hij onduidelijk. Media zijn nóg dieper doorgedrongen in alle haarvaten van de samenleving, maar door alle tegengestelde beweringen over wat de gevolgen hiervan zijn is de lezer niet in staat om vast te stellen wat er nu werkelijk veranderd is. Desondanks vormt het lezen van Leven in media een interessant startpunt om het gesprek aan te gaan met mensen die zich opwinden over al die smombies om ons heen. Het biedt een inkijkje in de rijke wereld van de media en herinnert eraan dat menselijk gedrag inderdaad best tegenstrijdig is.

Door Christoph van den Belt.

Christoph van den Belt (1991) studeerde Geschiedenis aan de Radboud Universiteit. Tijdens zijn studie hield hij zich voornamelijk bezig met persgeschiedenis, wetenschapsgeschiedenis en religiegeschiedenis in de 19e en 20e eeuw. Sinds november 2016 is hij verbonden aan de Vrije Universiteit en de Christelijke Hogeschool Ede, waar hij werkt aan een proefschrift over de geschiedenis van het Nederlands Dagblad en het Reformatorisch Dagblad in de periode 1960-heden.

 

 

 

 

Berichten gemaakt 1231

Gerelateerde berichten

Type je zoekwoorden hierboven en druk op Enter om te zoeken. Druk ESC om te annuleren.

Terug naar boven