Recensie: Mary Queen of Scots

‘Krachtige vorstinnen op het witte doek’
Deel II: Mary Queen of Scots (2018)
Regie: Josie Rourke
Met o.a.: Saoirse Ronan, Margot Robbie

 

 

Are we to be ruled by a woman and a papist? Dat roept dominee John Knox uit aan het begin van Mary Queen of Scots, de nieuwste biopic over de Schotse Mary met Saoirse Ronan in de hoofdrol. Mary is dan net geland op de kust van Schotland om haar troon te claimen, en zo mogelijk ook die van Engeland, waar Elizabeth I (gespeeld door een haast onherkenbare Margot Robbie) op dat moment ook als vrouwelijke monarch de scepter zwaait. Het lijkt een voorbode te zijn van de thema’s die scenarist Beau Willimon en regisseur Josie Rourke in de film willen uitwerken, hoewel Mary’s vrouwelijkheid daarin nadrukkelijk meer aandacht krijgt dan haar katholieke geloof.

Dit is niet de eerste verfilming van Mary Stuarts leven, en haar verhaal en tragische spreekt dan ook al eeuwen tot de verbeelding. Deze film is gebaseerd op een boek van historicus John Guy, Queen of Scots: The True Life of Mary Stuart. In zowel het boek als de film is het doel te laten zien dat Mary niet alleen maar een speelbal van de politiek en haar eigen grilligheid was, maar een capabel leider en strateeg, die helaas als verliezer de geschiedenis inging.

Mary Queen of Scots gaat over Mary’s keuzes hierin, maar vooral over de twee vorstinnen Elizabeth en Mary. De titel had wellicht dan ook beter Mary and Elizabeth kunnen zijn. De film schetst de bijzondere situatie van twee vrouwelijke monarchen in een periode waarin vrouwen veelal ondergeschikt waren aan mannen, en schetst hoe beide vrouwen hiermee omgaan. De film past in de traditie van films als Elizabeth door Shekhar Kapur, en komt als kostuumdrama met sterke vrouwelijke hoofdrol vast niet toevallig uit in dezelfde periode als de veelgenoemde film The Favourite.

Losse stukken

De cinematografie van deze film is vaak prachtig, met beelden en belichting die soms rechtstreeks van een zestiende-eeuws schilderij van Caravaggio lijken te komen, en ook aan het geluid is veel aandacht besteed. In de film zijn sommige delen uit een beeldenreeks eruit geknipt, wat een interessante cinematografische keuze is en de kijker bij de les houdt. Tegelijkertijd zorgt het ervoor dat de film wat schokkerig overkomt, wat wordt versterkt door de vertelwijze. Verschillende ‘brokjes’ van het verhaal wisselen elkaar telkens af. We zien Mary of Elizabeth met haar privy council, intieme scenes in de slaapkamer of kwetsbare momenten met hofdames, afgewisseld met bijvoorbeeld reizen door woest Schots landschap, wat overigens prachtige beelden oplevert. Door deze losse stukken heen ontvouwt zich een narratief, maar dit is niet altijd helder voor de kijker, waardoor delen van de film soms uit de lucht komen vallen of oppervlakkig blijven. Tegelijkertijd is deze manier van vertellen ook sterk, zo wordt Mary’s afnemende populariteit mooi verwerkt in beelden van een prekende John Knox.

Weerspiegeling

Mary’s leven wordt voortdurend vergeleken met dat van Elizabeth I van Engeland. In de beelden van de film is dat heel sterk verbeeld door cruciale scenes van Mary en Elizabeth niet alleen te spiegelen in het verhaal, maar ook letterlijk in de vormgeving. Hiermee wordt de gelijkenis van de vrouwen benadrukt – én hun contrasten. Elizabeth versterkt namelijk haar koningschap door juist niet te trouwen en het imago van Virgin Queen om zich heen te bouwen. Deze maagdelijkheidscultus wordt scherp afgezet tegen Mary’s wens om een troonopvolger te hebben en zo haar claims veilig te stellen. Mary die in één scene seks eist van haar man, staat zo in schril contrast met Elizabeth die haar maagdelijkheid met man en macht beschermt, maar zichzelf daarmee lijkt te kwetsen.

De kracht van de film is dan ook dat het de parallellen laat zien tussen sterke vorstinnen die tegelijkertijd nog steeds, als vrouwen in de zestiende en zeventiende eeuw, kunnen worden verkracht en als ongetrouwde vrouwen minderwaardig zijn. Dit feministische perspectief werkt echter niet altijd goed. In dit verhaal komt Elizabeth er zwak vanaf, en het lijkt haast bedoeld om Mary sterker te laten overkomen. Dit doet de rol van Elizabeth eigenlijk geen recht, omdat zij juist ook als een sterke vrouw in haar eigen recht kan worden gezien, die bovendien het Engelse hof meer dan veertig jaar wist te besturen. Elizabeths verdriet had om het feit dat zij nooit moeder werd, is dan ook een interessante benadering en legt nadruk op hoe zij naast koningin ook een vrouw was met haar eigen verlangens. Het is echter wellicht ook een te vrije interpretatie van de makers.

Historische reflectie

Dat laatste geldt op meer punten in dit verhaal. Zo heeft David Rizzio, een hoveling die in Mary’s naaste cirkel bevond, niet alleen een homoseksuele relatie maar kleedt hij zich op meerdere momenten ook in vrouwenkleding. Dat dit van alle tijden is, staat natuurlijk buiten kijf, maar dat Mary hier geen moment vreemd van opkijkt en er zo openlijk over gesproken wordt, lijkt wat ver van de zestiende eeuw af te staan. Datzelfde geldt voor de manier waarop religie wordt verwerkt in het verhaal. Hoewel Mary nadrukkelijk als katholiek tegenover John Knox de protestant wordt gezet, zien we van Mary als katholieke vorstin vrijwel niets. Als zij zich over religie uitlaat, is het eerder verzoenend tussen katholiek en protestant. Het past in onze huidige tijdsbeeld dat de makers het voor hun heldin onmogelijk achten dat zij rechtlijnig in de leer en geheel overtuigd katholiek was.

Hoewel dit aan de ene kant dus een mooie historische film is, is het tegelijkertijd ook, zoals elk historische verhaal, eerder een weerspiegeling van onze eigen tijd dan de zestiende eeuw die wordt afgebeeld. Dat geldt ook voor het een van de meest opvallende aspecten van de film, namelijk de grote aanwezigheid van acteurs van kleur. Aan de ene kant is dit juist historisch correcter dan menig vergelijkbare film, omdat ons beeld van Europa vaak veel te wit is, en er al eeuwenlang veel meer mensen van kleur in Europa rondliepen dan waar men van uitging. Tegelijkertijd hebben de personages die worden uitgebeeld door deze acteurs rollen die waarschijnlijk niet in deze hoge mate door personen van kleur zouden worden vervuld, zoals een belangrijke ambassadeur of hofdame. De makers zijn zich daarvan bewust, maar hebben dit dus juist met opzet gedaan. En waarom zou dit eigenlijk een groter probleem zijn dan de Ierse Ronan die een Schotse koningin speelt of de Australische Robbie die de Engelse monarch verbeeldt? Dit geldt ook voor andere creatieve wendingen in het verhaal van Mary Queen of Scots, zoals de ontmoeting van Elizabeth en Mary, terwijl zij elkaar in werkelijkheid nooit hebben gezien. Uiteindelijk zijn historische films en toneelstukken altijd een ‘make-believe’ van het verleden, en is elk verhaal dat wij vertellen over het verleden onze eigen interpretatie. Het nut van historische vertellingen is wellicht eerder artistieke expressie en eerder een poging ons te identificeren met personen en het verleden.

Heldin?

Het is echter wel de vraag of het nodig is Mary een onverschrokkener heldin te maken dan zij daadwerkelijk was. De geschiedschrijving deed haar ook geen recht, gekleurd door de politieke, anti-katholieke propaganda over Mary, dus het recht trekken van dit beeld kan misschien geen kwaad. Ronan speelt Mary zowel sterk als kwetsbaar, maar de makers hadden deze illustere koningin meer recht kunnen doen door juist die nuance van wellicht onhandige maar ook overtuigde koningin sterker uit te laten komen. Want overtuigt Mary Queen of Scots ons? Als historisch verhaal, niet helemaal. Als narratief? Sterk, maar wellicht wat te lang. De filmbeelden zelf zijn echter wel schitterend. Aan jou zelf dus de keuze wat de doorslag geeft.

‘Mary, Queen of Scots’ is nu te zien in diverse filmhuizen en bioscopen. Deze recensie is het tweede deel in het tweeluik ‘Krachtige vorstinnen op het witte doek’. In deel I wordt de film ‘The Favourite’ besproken.

Door Bente de Leede.

Bente de Leede werkt als promovenda aan de Universiteit Leiden. Zij is gespecialiseerd in koloniale geschiedenis en doet onderzoek naar bekering van de lokale bevolking tot de Nederlandse Protestantse Kerk in de VOC-periode op Sri Lanka. Tijdens haar studie in Leiden deed Bente onderzoek naar Nederlandse koloniale mentaliteit en ideologie onder invloed van verlichting en vooruitgangsidealen in de vroege negentiende eeuw en liep zij stage bij het KITLV-onderzoek naar de dekolonisatie van Indonesië. Naast schrijven over geschiedenis maakt Bente graag muziek. Je kunt Bente volgen op twitter via @visitbente.