“(…) He is the hero Gotham deserves, but not the one it needs right now. So we’ll hunt him. Because he can take it. Because he’s not our hero. He’s a silent guardian. A watchful protector. A Dark Knight.”
– Commissioner James Gordon (The Dark Knight)
Michiel de Ruyter is in zijn eerste grootschalige speelfilm een Hollandse superheld. Een watchful protector, in de woorden van Batmanpersonage James Gordon, van de jonge en bedreigde Republiek der Nederlanden. De film combineert op smaakvolle wijze een biografie van Michiel de Ruyter met een geschiedenis van de Republiek. Dit alles is echter vermomd als een spannende actiefilm die wel erg veel doet denken aan de superheldenfilms van tegenwoordig.
De openingsscène laat meteen zien wat de film goed doet. Tijdens de slag bij Ter Heijde maakt de kijker kennis met de Ruyter. Vanaf de duinen kijken zijn vrouw en kinderen toe hoe De Ruyter zich in de kijker speelt door de slag tot een redelijk einde te brengen nadat Admiraal Maarten Tromp sneuvelt. Frank Lammers speelt de Ruyter overtuigend als norse simpele burgerman, gezegend en vervloekt met een geniaal strategisch inzicht. De Ruyter krijgt meteen een rivaal in de vorm van Cornelis Tromp. Hun rivaliteit speelt perfect in op het stripboekcliché van de aartsvijand die functioneert als het spiegelbeeld van de held. De Ruyter wordt nog sympathieker naast Tromp, een egotripper die alleen gaat voor eigen gewin en faam.
De film floreert op de momenten dat de Ruyter zijn “superkrachten” kan uitvoeren. De zeeslagen zijn pure actie-cinema. Regisseur Roel Reiné brengt met slow-motion, zoomeffecten en dynamisch camera werk de Ruyters grootsten successen smaakvol in beeld. Het zijn vooral deze scènes die de vraag oproepen waarom er niet meer actiefilms over 17e-eeuwse zeeoorlogen zijn. Reiné laat zien dat deze slagen zelfs met de beperkte middelen van de Nederlandse film knap in beeld te brengen zijn.
Zo elegant als de actie wordt getoond, zo harkerig zijn de momenten dat de personages het plot voortdrijven. De dialogen vervallen nog weleens in houterige verkenningen van wat elk personage wil en waarom. Buiten de hoofdrolspelers De Ruyter en Johan de Witt functioneert het merendeel van de acteurs als scriptvoorlezers, een gevolg van de dichtheid aan historische details en gebeurtenissen die in de film verwerkt worden. In het beste geval geeft dit een mooie inkijk in het geheel aan politieke twisten van de zeventiende eeuw. In het slechtste geval verwordt alles tot een zoekplaatje van 17e-eeuwse trivialiteiten. Wanneer mevrouw de Ruyter een lading graan ontvangt, waarvan de zakken dik zijn bedrukt met de letters VOC, vraagt ze voor de zekerheid aan de verkoper: “VOC?”.
Hoogst interessant en functioneel zijn het gros van de scenes met Johan de Witt. Hij vervult de rol van de superkrachtloze deuteragonist. Barry Atsma speelt De Witt als een goedbedoelende diplomaat, een manager die met de juiste beslissingen constant tracht de Republiek te redden van invasies en interne conflicten. Hij is ook de drijvende kracht achter het verhaal over de interne conflicten van de Republiek. Met volle overgave stort de film zich op het inzichtelijk maken van de conflicten tussen Oranje- en staatsgezinden. Dat dit goed vertaald wordt naar het beeld is wellicht de grootste verdienste van de film. Mindere filmmakers hadden zich alleen tot het zeegeweld beperkt. In plaats daarvan levert de film een gedegen verbeelding van het politieke klimaat van de 17e eeuw.
Held tegen wil en dank
Het is in dit klimaat dat de Ruyter zich ontpopt tot de superheld tegen wil en dank; de vertwijfelde Superman die zich afvraagt hoe vaak hij de armzalige aardbewoners nog uit de penarie moet redden. De Ruyter doet slechts plichtgetrouw zijn werk wanneer dat van hem wordt gevraagd, om daarna weer terug te keren in de rol van trouwe vader en echtgenoot. Zijn superkracht is daarmee een gave waarmee hij de economische voorspoed van de Republiek kan dienen, en tegelijkertijd een vloek die hem weerhoudt van het gezinsleven dat hij verlangt.
Deze tweespalt is de drijvende kracht achter het personage van De Ruyter. Onze superheld krijgt in de film zijn eigen breekmoment. Tijdens het rampjaar slaat het interne conflict van de Republiek om in een afrekening van de staatsgezinde gebroeders De Witt. De film bedenkt een werkelijkheid waarin De Ruyter net te laat komt om de lynchpartij van de gebroeders de Witt te voorkomen. Zijn falen is een herinnering aan de verantwoordelijkheid die hij draagt: “With great power, comes great responsability”, zou Uncle Ben tegen Peter Parker (Spiderman, red.) hebben gezegd.
De Ruyter redt de Republiek een laatste keer bij de slag bij Kijkduin. De gecombineerde Engelse en Franse vloot vragen De Ruyter om een verzoening met zijn rivaal Tromp en in deze symbiose ligt de sleutel tot de overwinning. Tromps egotripperij en De Ruyters tactische vernuft bezorgen de Republiek de eindoverwinning.
Maar zoals het een moderne superheldenfilm betaamt, kan de superheld zich niet verzoenen met de mensen die hij telkens weer moet redden. Zij zijn ondankbaar, makkelijk te corrumperen en blijven op het pad van zelfdestructie. Wanneer de held niet meer nodig is offert hij zichzelf om datgene te laten overleven wat hem het meest dierbaar is: gezin en vaderland. De kersverse stadhouder Willem III is vastberaden zijn machtspositie te verzekeren en stuurt de Ruyter op een zelfmoordmissie om af te rekenen met de grootste idool van de staatsgezinden. Glorieus en even plichtsgetrouw als altijd ondergaat De Ruyter zijn lot. De film lijkt de concluderen dat De Ruyter een held was die zijn eigen tijd al ontgroeid was. Een ‘silent protector’ gedoemd om geofferd te worden. De film slaagt meer als superheldenverhaal dan als geschiedenisles. Daarvoor is de actie te gaaf, het verhaal te spannend en de moraal te simpel.
Ruud Klomp (1988) studeerde in 2012 Cum Laude af aan de Radboud Universiteit Nijmegen in de richting Actuele Geschiedenis. Zijn expertise ligt op het gebied van herinneringsdiscourse in populaire cultuur, met nadrukkelijke interesse in Holocaustherinnering. Als financieel lucratieve hobby doceert hij Geschiedenis, Filosofie en Maatschappijleer aan welwillende jeugd. Enige vrije tijd vergooit hij aan het schrijven over populaire cultuur, muziek maken (bluesrockgitaar), Superheldenfilms en Twitter (@RuudKlomp).
