In Perspectieven, een detective- en briefroman over schilders in Renaissancistisch Florence, speelt Laurent Binet met de geschiedenis als een doos veelkleurige Legostenen. Het resultaat is een vooral ontzettend leuk boek, al had hij met zijn vele, speels gezette perspectieflijnen nét iets meer diepte kunnen creëren.
Onze tijd is voorbij
Michelangelo en Leonardo da Vinci lagen elkaar niet. Da Vinci was een flamboyante dandy, Michelangelo een norse kluizenaar. Allebei waren ze homoseksueel, maar waar Leonardo dat vertelde aan wie het maar horen wilde, bleef zijn rivaal een leven lang in de kast. Niet dat zijn geaardheid ook maar iemand ontging, daar hij niets liever schilderde dan grote groepen naakte mannen. Sacci di noce, “zakjes noten”, noemde Leonardo ze pesterig, naar hun overdreven gespierdheid. Nog pesteriger was het vijgenblaadje dat hij voor het geslacht liet plaatsen van Michelangelo’s meesterwerk, de David. Een voorafschaduwing, wellicht, van wat nog komen zou.
Want in Perspectieven, Laurent Binets nieuwste roman, zien we een ander Florence, zo’n 50 jaar na de David-rel. In 1557 bloeit de schilderkunst nog altijd, maar vanuit het Vaticaan en het geradicaliseerde Spanje waaien een gure winden van verpreutsing. Het zijn, zoals één personage het zegt, fanatici die de opkomende protestanten “en de hele wereld zo nodig willen bewijzen dat het katholieke geloof niet dat corrupte nest is vol losbandige monniken en ontaarde Borgia’s.” Ineens is de schilderkunst verdacht. Een grimmige anti-naaktcampagne raast door Italië, en iedereen voelt dat de kunst zelf het volgende slachtoffer wordt. En daarna? Wat te denken van de losse omgang met homoseksualiteit in Florence? Michelangelo, inmiddels al decennia werkzaam in Rome, zien we oud en vermoeid, strijdend tegen een maatregel om broekjes over de sacci di noce van zijn Sixtijnse kapel te schilderen. Het licht van de Renaissance gaat langzaam uit, om plaats te maken voor de chagrijnige contrareformatie. “Onze tijd is voorbij,” sombert de oude meester.
De speelse schrijver Laurent Binet
Een divers palet kunnen we de Binet niet ontzeggen. Hij is ongetwijfeld een van de leukste schrijvers van deze tijd, niet in de laatste plaats omdat elk boek zo verschilt van het vorige. Zijn eerste roman, de bestseller HhhH, was een Tweede-Wereldoorlogthriller, maar dan wel inclusief bespiegelingen van de auteur, die tijdens de roman volop onderzoek doet naar zijn verhaal. De zevende functie van taal was een satire op de academische wereld van 1980, die ontaardde in volslagen krankzinnige taferelen, en in Beschavingen was het niet Europa dat Zuid-Amerika koloniseerde, maar andersom. Het is nu eens satire, dan weer een leuke puzzel, opgebouwd uit stukjes geschiedenis vormexperiment. Het is literatuur-als-spel.
In Perspectieven is het niet anders. Binet verliest zich expres in het pure plezier van een detective in de konkelende kunstenaarswereld van Florence. Een oude kunstenaar, Pontormo, is dood gevonden naast zijn onafgemaakte fresco, met een hamerslag op zijn achterhoofd en een beitel in zijn borst. Giorgio Vasari, schrijver van bekende kunstenaarsbiografieën, moet het oplossen. Alle lagen van de bevolking krijgen ermee te maken, van stakende arbeiders tot Hertog Cosimo de’ Medici en zijn huwelijksproblemen. Kenners van de periode kunnen hun hart ophalen aan alle grote namen die de revue passeren, zonder dat eerbied iets aan de lol afdoet. Verwikkelingen dienen vooral om méér verhaal uit het fascinerende decor te knijpen, méér Florentijnse kamers en milieus in te duiken. De dochter van de hertog dreigt te worden geschaakt, schilderijen moeten worden gestolen uit zwaarbeveiligde paleizen, er spelen politieke intriges vanuit Frankrijk, en het loopt allemaal dwars door elkaar heen. Waarom? Omdat het leuk is, want dat is het handelsmerk van Binet: lol trappen met zijn immense kennis van historische perioden. Hoe ver hij durft te gaan blijkt wel uit zijn onbeschaamde verwijzingen naar Assassin’s Creed II, de videogame waarin spelers over de daken van Florence kunnen rennen. En ja hoor, In Perspectieven hangen de personages aan het dak van de kathedraal, springen ze van de dakrand in een hooibaal, sprinten ze over de daken.
Perspectief
Het verhaal is meesterlijk opgebouwd in correspondenties tussen al die personages, want jawel, dit is een ouderwetse brievenroman. Het snelle afwisselen van schrijvers werkt verslavend en verhoogt de spanning. De vertaler weet niet elke stem even goed te vangen, getuige wat tenenkrommende woordkeuzes als “die jandoedels van Fransen”, of “onze onverschrokken schobbejak.” Daartegenover staan gelukkig wat “twistzieke harpijen”, die me hardop aan het lachen brachten.
De brieven sluiten natuurlijk ook aan op het grote thema van de roman: perspectieven. Als er iets te klagen valt, is het wel dat dit thema nooit écht uit de verf komt. Waar Binets vorige romans naast spel en gepuzzel ook de nodige diepgang kenden, blijft alles hier – ironisch genoeg, met deze titel – wat oppervlakkig. Echt erg is dat niet, want er valt genoeg te genieten. Een gemiste kans is het niettemin, want de aangesneden thematiek is zeer de moeite waard. In interviews geeft Binet aan dat hij parallellen ziet tussen de contrareformatie uit zijn boek, en de manier waarop kunst en vrije expressie vandaag de dag onder vuur liggen. Het gevoel dat opnieuw het licht uitgaat, terecht of onterecht gedeeld door veel mensen over het hele politieke spectrum, vraagt wellicht om iets meer ernst en diepgang dan Perspectieven uiteindelijk biedt. Het had Binets humor wellicht bijtender gemaakt.
Door Gijs van Engelen
Laurent Binet, Perspectieven (oorsp. Perspective(s))
Uitgeverij Meulenhoff, 2024
ISBN: 9789029099059
305 pagina’s, €24,99
Steun Jonge Historici, bestel dit boek via Athenaeum Boekhandel
Lees hier meer over ons affiliate partnerprogramma
Gijs van Engelen (1996) is schrijver en presenteert de podcasts Geschiedenis Inside en Taalpolitie.
