Peter van Dam, Wereldverbeteraars. Een geschiedenis van fair trade
Amsterdam University Press, 2018
ISBN: 9789463727419
€ 22,90
Eind januari verscheen de jaarlijkse Top 100 winkelformules. Opvallende daler in de lijst was de Wereldwinkel – waar er tien jaar geleden nog ruim 400 vestigingen van de keten waren, zijn dat er nu nog ongeveer 200. Dit betekent niet dat Fairtradeproducten minder populair zijn geworden – ze zijn alleen op veel meer plekken te koop. Wie Fairtrade koffie, thee of chocolade wil hoeft niet meer naar een Wereldwinkel, maar kan gewoon naar de supermarkt om de hoek. Met dit dilemma opent historicus Peter van Dam zijn Wereldverbeteraars – Een geschiedenis van fair trade. Hij stelt dat maatschappelijk ondernemen de norm is geworden, en dat het daarom des te opvallender is dat er nog nooit een geschiedenis van de beweging voor eerlijke handel is verschenen. Eerlijke handel wordt meestal echter uitgedrukt als economisch fenomeen: hoeveel procent van de verkochte waren is eerlijk? De beweging en de mensen daarin staan zelden in de spotlight. Daar wilde Van Dam graag verandering in brengen met dit boek.
Wereldverbeteraars behandelt de opkomst van de beweging voor eerlijke handel op chronologische wijze. Van Dam heeft bewust voor de term ‘eerlijke handel’ gekozen in plaats van fair trade (hoewel dat wel de ondertitel van het boek is), omdat het breder is dan fair trade: zo kan hij bijvoorbeeld ook de Schone Kleren Kampagne meenemen in zijn onderzoek. De hoofdstukken zijn op de belangrijkste fairtrade-producten ingedeeld, waaronder kunstnijverheid, koffie en kleding.
Internationale netwerken
Van Dam neemt ons mee langs de belangrijkste hoofdpersonen, organisaties en keurmerken die in de geschiedenis van eerlijke handel een rol hebben gespeeld. Dat doet hij vooral vanuit een Nederlands perspectief, omdat veel belangrijke initiatieven hier begonnen – de rietsuikeractie, de wereldwinkels en een eerlijk keurmerk bijvoorbeeld. Wel stelt hij dat het feit dat Nederland een goede voedingsbodem vormde voor verschillende acties niet automatisch betekent dat Nederland daarom uitzonderlijk was. Deze acties sloegen namelijk ook in andere landen aan en vice versa werd in Nederland voortgeborduurd op voorbeelden uit het buitenland.
Die beschrijving van de wisselwerking tussen Nederland en het buitenland maakt inzichtelijk hoe internationale netwerken van eerlijke handel zijn ontstaan. Ook laat Van Dam zien dat de hoge verwachtingen van professionele internationale organisaties vaak tegenvielen. De wereldhandelsconferenties van de Verenigde Naties aan het einde van de jaren zestig leverden weinig concrete resultaten op, maar zorgden er wel voor dat eerlijke handel grote mediabelangstelling kreeg. Echte vooruitgang op het gebied van eerlijke handel werd meestal geboekt door kleinere, minder professionele groeperingen.
Persoonlijke bespiegelingen
De persoonlijke bespiegelingen die Van Dam tussen de hoofdstukken door plaatst geven inzicht in de zaken waar hij als onderzoeker en auteur mee heeft geworsteld: welke terminologie te gebruiken, hoe om te gaan met controversiële figuren binnen de beweging voor eerlijke handel en wat te doen met al het archiefmateriaal dat nog op zolders en in schuurtjes van allerhande personen ligt? Deze groene kaders leiden echter niet af van de rode draad van het boek, maar zijn een welkome afwisseling. Voor veel mensen zal het boek herkenning opleveren, of ze nou wel of niet actief zijn geweest in organisaties die zich met eerlijke handel hebben beziggehouden – iedereen die de jaren tachtig bewust heeft meegemaakt kent de zuivere koffie-campagne.
Dat Van Dam geen zwaar wetenschappelijk boek heeft willen schrijven zorgt ervoor dat de historicus in mij één ding mist in dit boek: theorie over sociale bewegingen en internationale solidariteit. Die is er in overvloed en toevoeging ervan zou het boek niet onleesbaar gemaakt hebben voor een breder publiek. Het had het boek net iets analytischer gemaakt en dingen beter in een bepaalde context kunnen plaatsen. Dat gezegd hebbende is Wereldverbeteraars een hele goede eerste stap in de geschiedschrijving van de eerlijkehandelsbeweging die zeker uitnodigt tot verder onderzoek.
Door Marieke Dwarswaard.
Marieke Dwarswaard (1996) studeerde Geschiedenis (BA) aan de Universiteit Leiden. Momenteel is ze bezig haar Research Master History – Political Culture and National Identities af te ronden, eveneens aan de Universiteit Leiden. Ze houdt zich bezig met de geschiedenis van sociale bewegingen in de twintigste eeuw, in het bijzonder van vrouwenbewegingen. Ze is penningmeester bij Jonge Historici.
