Aan het begin van de documentaire Tim’s Vermeer stelt producer Tim Jenison zichzelf een onmogelijke opgave. De man die een klein fortuin verdiende met videosoftware gaat zich toeleggen op het namaken van een Vermeer, zonder enige ervaring als kunstenaar. Centraal in deze uitdaging staat de overtuiging van Jenison dat de 17e eeuwse schilder Johannes Vermeer (1632-1675) gebruik maakte van optische hulpmiddelen om de voorstellingen op zijn doeken levensecht te maken. Dit inzicht is niet uniek. Jenison verwijst bijvoorbeeld naar de werken van de Engelse kunstenaar David Hockney en de Engelse architect/stedenbouwkundige Philip Steadman, die beide speculeerden over de technische hulpmiddelen die door oude meesters werden gebruikt.
De documentaire volgt het verloopt van Jenisons opgave. Hij ontwikkelt verschillende hulpmiddelen waarmee hij al snel indrukwekkende resultaten boekt. Jenison begint optimistisch met de uitdaging om een kopie te maken van Vermeers De Muziekles (1662-1665). Hij leert hiervoor niet alleen schilderen met de technieken en beperkingen van de 17e eeuw, maar leert zichzelf ook alle objecten op het schilderij na te maken: het textiel, het glas-in-lood, het pleisterwerk op de muur, enzovoort. Jenison benadrukt dat zijn imitatie van Vermeer een waardige ode is aan de meester. Het ontluisteren van het mysterie Vermeer doet niets af aan het genie van de oude meester.
De centrale these dat schilders als Vermeer technische hulpmiddelen hadden om hun werken te maken is minder controversieel dan de documentaire doet vermoeden. Vanuit de wetenschapsgeschiedenis wordt al geruime tijd onderzoek gedaan naar de hulpmiddelen van oude meesters. De film stelt dat het contemporaine idee van een kunstenaar die zich puur en ongeleid laat gaan op een doek niet van toepassing is op de historische context van de Hollandse meesters. Kunstenaar als Vermeer moesten juist wel een hybride van wetenschapper en kunstenaar zijn.
In de kern is de film een typische hedendaagse demystificering van het verleden. Door dit echter te aarden in het verhaal van Tim Jenison, een man die alle kenmerken heeft een van een hedendaagse Homo Universalis, blijft de film vrij van kitsch. Jenisons zoektocht wordt neergezet als een oprechte persoonlijke odyssee. Je gaat meevoelen met de man die zich dag-na-dag over ‘zijn Vermeer’ buigt. Het persoonlijke verhaal wordt belangrijker dan historische mysterie dat, ongeacht de resultaten van Jenisons experiment, nooit geheel opgelost wordt.
Als werk van historisch onderzoek is de film vooral succesvol in het ‘vermenselijken’ van de historische persoon van Vermeer. Door zijn werk te beschouwen als een technisch probleem wordt het doorgrondbaar. Kunst is niet langer alleen subjectieve gevoelsbeleving. Vermeer is te doorgronden en zelfs te imiteren. Hieruit blijkt vooral een grote drang naar het doorbreken van de barrière tussen ‘de Geschiedenis’ en het nu. Jenison benadert de geschiedenis als kenbaar in het heden. Het kunstwerk als historisch object wordt uit de sluier van het verleden getrokken door een kopie in het nu te maken. Jenisons aanpak past daarmee ook perfect in onze huidige digitale samenleving, waarin de waarde van het bezit van unieke objecten onder druk staat door de mogelijkheden van digitale kopieën. De conclusie van de documentaire is dat er een verhaal is in de zoektocht van een persoon naar het verleden. Deze belevenis van de geschiedenis wordt belangrijker dan waarheidsvinding en historische duiding.
Ruud Klomp (1988) studeerde in 2012 Cum Laude af aan de Radboud Universiteit Nijmegen in de richting Actuele Geschiedenis. Zijn expertise ligt op het gebied van herinneringsdiscourse in populaire cultuur, met nadrukkelijke interesse in Holocaustherinnering. Als financieel lucratieve hobby doceert hij Geschiedenis, Filosofie en Maatschappijleer aan welwillende jeugd. Enige vrije tijd vergooit hij aan het schrijven over populaire cultuur, muziek maken (bluesrockgitaar), Superheldenfilms en Twitter (@RuudKlomp).
