Roelof Bouwman en Henk Steenhuis, Wij van de hbs. Terug naar de beste school van Nederland
Meulenhoff, 2017
ISBN: 9789029091312
€ 19,99
“De sloop van de hbs willen we […] bestempelen als een van de grootste naoorlogse schandalen van Nederland.” Aldus de auteurs van Wij van de hbs. Het boek staat op de longlist van de Libris Geschiedenis Prijs, maar in hoeverre levert zo’n duidelijke stellingname evenwichtige geschiedschrijving op?
Mart Smeets
De auteurs spelen de nostalgische kaart. Wellicht in de hoop een zo groot mogelijk publiek van babyboomers aan te spreken. Het begint al met de ondertitel – Terug naar de beste school van Nederland – die suggereert dat het onderwijs vroeger beter was. Voormalige hbs-er (en babyboomer bij uitstek) Mart Smeets doet hier in zijn voorwoord een schepje bovenop door op onderhoudende wijze herinneringen op te halen aan zijn middelbareschooltijd. In de rest van het boek komt een groot aantal andere bekende oud-leerlingen aan bod, zoals Gerrit Zalm, Neelie Kroes en Herman Koch. De meeste van hen zijn in de jaren veertig of begin jaren vijftig geboren, zo ongeveer de beoogde doelgroep van pas-gepensioneerde oud hbs-ers.
Professioneel herinneringsboek
Ze worden veelvuldig uitgebracht: herinneringsboeken van scholen. Vaak is een jubileum en de daaraan gekoppelde reünie de aanleiding. Dergelijke boeken hebben veel weg van een plakboek. Een stukje over de geschiedenis van de school, iets over de leraren, en een hoofdstukje over (uiteraard!) succesvolle carrières van de (al dan niet beroemde) alumni. Dergelijke boeken zijn begrijpelijkerwijs vooral interessant voor de insider. Aangezien de school nauwelijks in de historische context wordt geplaatst, zijn de boeken minder boeiend voor de buitenstaander. Wij van de hbs kan het beste als een herinneringsboek gewaardeerd worden. De hoofdstukken over de oprichting en opheffing van het schooltype bestaan uit geschiedschrijving. Andere hoofdstukken passen meer in het plakboekprincipe. Zo gaat een hoofdstuk over de hbs in de literatuur, een ander over de leraren, en weer een ander hoofdstuk over de fraaie schoolgebouwen. De twee grote verschillen met de reguliere herinneringsboeken is allereerst dat het over een groot aantal scholen tegelijktijdig gaat. Daarnaast dat het boek bijzonder fraai is vormgegeven.
Kort door de bocht
De conclusies van de auteurs zijn duidelijk: de hbs was de beste school die Nederland ooit gehad heeft en het verdwijnen van de school was een groot verlies. Het niveau van het onderwijsprogramma was dan ook indrukwekkend. Leerlingen moesten een enorme brede hoeveelheid kennis opdoen. De leraren waren veelal hoogopgeleid. In de vooroorlogse jaren was een aanzienlijk deel zelfs gepromoveerd. Geen hedendaagse middelbare school kan hieraan tippen. Een tekortkoming van het boek is echter dat de vorm van een nostalgisch getint herinneringsboek het lastig maakt de conclusies te onderbouwen. Hoe droeg de hbs bij aan de economische ontwikkeling van Nederland? Hoe ontwikkelde het onderwijsprogramma zich precies? Hoe kunnen de veranderingen in het naoorlogse onderwijs worden begrepen? Een enigszins diepgaande analyse ontbreekt. De hierboven genoemde tekortkoming van de herinneringsboeken – het ontbreken van historische context – wreekt zich. Bovendien gaan de auteurs kort door de bocht wanneer zij hedendaagse ergernissen toeschrijven aan het verdwijnen van de hbs. Gebrek aan historisch besef? Daling van het onderwijsniveau? Afnemende beheersing van Duits en Frans? Allemaal te wijten aan het verdwijnen van de hbs ten gunste van schooltypen als de havo en het atheneum.
Behoefte aan nostalgie
Nostalgische geschiedenisboeken zijn de laatste jaren populair. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de boeken van Annegreet van Bergen die hoog in de bestsellerlijsten belanden. Blijkbaar bestaat er ontevredenheid over de hedendaagse samenleving, en verlangen mensen naar vroeger. Zo beschouwd is Wij van de hbs is een uiting van ontevredenheid over het hedendaagse (middelbaar) onderwijs. En wellicht was het onderwijs – tenminste als het om de hbs gaat – in een aantal opzichten ook beter. Voor de geschiedschrijving heeft nostalgie echter een groot nadeel: het vervormt het verleden. De positieve kanten worden benadrukt en de minder kanten worden weggemoffeld. Populaire geschiedschrijving, zoals Wij van de hbs, draagt zo ook bij aan de vervorming van het collectieve geheugen. En zo voedt een nostalgisch beeld van het onderwijs op die manier de volgende onderwijsvernieuwing. De auteurs stelden in een opiniestuk in de Volkskrant (23 februari 2018) voor om – “net als vroeger” – vwo-leerlingen in twaalf of veertien vakken examen te laten doen. Het is natuurlijk zeer de vraag of een nostalgische blik, die uitgaat van een gekleurd verleden en deels voorbijgaat aan veranderende eisen aan het onderwijs sinds 1970, leidt tot de zo gewenste verbeteringen.
Door Ronald Plantinga.
Ronald Plantinga studeerde geschiedenis in Groningen en Leiden. Thans is hij als promovendus verbonden aan de Fryske Akademy en de Rijksuniversiteit Groningen. Zijn onderzoek richt zich op de economische geschiedenis van de Friese zuivelsector na 1950. Hij is tevens co-auteur van een boek over de Bolswardse Zuivelschool (Weten is kunnen. Kennis is macht. Een geschiedenis van de Bolswarder Zuivelschool (1880-1996)).
