Beeldvorming
In de proloog kruipt Langereis in de huid van Erasmus, en vraagt ze zich af hoe hij op zijn moderne beeldvorming zou reageren. Deze Erasmus staat versteld van de mate waarin hij wordt afgebeeld met zijn muts, al zegt hij zelf dat hij zich die muts ‘echt heel slim toegeëigend’ heeft. Het portret van Neel Korteweg, dat als kaft voor het boek is gebruikt, maakt Erasmus kennelijk emotioneel. ‘Ik moet huilen van dat portret. Heb mezelf niet onder controle.’ Hoewel de proloog de moderne aantrekkingskracht tot Erasmus goed weergeeft, zorgt de bijna kinderlijke toon ervoor dat het soms lijkt alsof deze beeldvorming belachelijk wordt gemaakt. Zo vraagt Erasmus zich aan het einde van de proloog af: ‘Mijn ‘echte’ leven! Hoe is dat begonnen?’
‘wie es eigentlich gewesen’
Door de nadruk te leggen op het ‘echte’ leven van Erasmus wordt de Rankiaanse toon in het boek direct zichtbaar. Langereis maakt gebruik van een breed scala aan bronnen: naast werk van Erasmus worden brieven, biografieën maar bijvoorbeeld ook publicaties van tijdgenoten ingezet. Waar bronmateriaal tekortschiet vult Langereis dit aan met een schets van het tijdsbeeld, om zo toch een idee te kunnen vormen van de omgeving waarin Erasmus zich bevond. In deze observaties komt ‘de mens’ Erasmus nadrukkelijk naar voren. Wanneer zijn kloosterleven beschreven wordt deel je de frustratie over het meermaals gewekt worden voor de getijdediensten en kun je de vis, waar Erasmus een hekel aan had, bijna ruiken. Zelfs op de laatste pagina’s van het boek komt dit aspect nog naar voren, wanneer Langereis het lijden en uiteindelijke martelaarschap van Thomas More, een goede vriend van Erasmus, in detail beschrijft. Door dit verhaal te leggen naast het natuurlijke overlijden van Erasmus wordt opnieuw zijn menselijkheid en daarmee zijn ‘echte’ leven benadrukt.
Hoewel veel van deze beschrijvingen een waardevolle toevoeging zijn, lijkt de auteur op sommige momenten de rode draad kwijt te raken. Zo schrijft Langereis dat de vader van Erasmus werkzaam was als kopiist. In plaats van dit feit te benoemen en de biografie te vervolgen, ziet Langereis dit als een mogelijkheid om een geschiedenis van het middeleeuwse boek te geven. Ze vertelt waarom kopiisten werden ingehuurd, hoe hun werkdagen eruitzagen en met welk schrift zij schreven. Erasmus zelf wordt hierbij paginalang niet genoemd. Deze overgangen verschijnen vrij plotseling, waardoor het onduidelijk is wanneer deze informatie specifiek over Erasmus gaat of wanneer dit slechts dient om een breder tijdsbeeld te schetsen. Hier is waarschijnlijk voor gekozen om opnieuw Erasmus in zijn eigen tijd te plaatsen en daardoor menselijker te maken, maar voor de lezer kan dit gebrek aan structuur verwarrend zijn.
Wie is de doelgroep?
Deze observaties maken het daarnaast onduidelijk op welke doelgroep de biografie zich richt. In eerste instantie lijkt het boek met name bedoelt voor een academisch publiek. Zo beschrijft Langereis in het hoofdstuk ‘Geboortejaren’ haar zoektocht naar de geboortedatum van Erasmus, waarin ze op een transparante manier aangeeft hoe zij haar onderzoek heeft uitgevoerd en waarop zij haar conclusies baseert. Verder zijn achterin het boek noten en een uitgebreid literatuurdossier te vinden. Het boek geeft dus al een zo compleet mogelijk overzicht van het leven van Erasmus, maar reikt bovendien verschillende handvaten aan waarmee verder onderzoek verricht kan worden. Dat maakt deze biografie zeer geschikt als academisch naslagwerk.
De momenten dat de biografie van toon wisselt zijn daarom des te verwarrender. De werkwijze in de proloog is binnen de wetenschap ongebruikelijk en staat in scherp contrast met de rest van het boek. Verder lijken de vele gedetailleerde beschrijvingen over de tijdsperiode er vooral op gericht om een breed publiek nader te informeren over de 15e eeuw. Opmerkingen als ‘de laat-middeleeuwse kerk was big business’, aan de hand waarvan de rol van de kerk in deze periode verder wordt verklaard, zijn voor een academisch publiek slechts open deuren. Het is dan ook de vraag of dit boek erin zal slagen om beide doelgroepen voor zich te winnen.
Libris Geschiedenis Prijs 2021
Hoe dan ook: in haar doelstelling om ‘de mens’ Erasmus een stem te geven is Langereis meer dan geslaagd. De vele details en beschrijvingen zijn soms wat overweldigend, maar deze zorgen er wel voor dat er een compleet beeld van Erasmus en zijn leefwereld ontstaat. Hierdoor is deze biografie misschien wel het meest complete werk over de schrijver die er tot nu toe verschenen is. Het is dan ook volkomen begrijpelijk dat Erasmus: Dwarsdenker op de shortlist van de Libris Geschiedenis Prijs 2021 staat. Dit is een naslagwerk dat thuishoort in iedere boekenkast.
Door Inge Kleefman.
Steun Jonge Historici, bestel dit boek via Athenaeum Boekhandel
Lees hier meer over ons affiliate partnerprogramma
Sandra Langereis, Erasmus, dwarsdenker. Een biografie.
Uitgeverij de Bezige Bij, 2021. 784 pagina’s.
ISBN: 9789403120317
€39,99
Inge Kleefman (1999) behaalde haar bachelor Geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam en daarna behaalde ze de masteropleiding Geschiedenis (specialisatie Geschiedenis en Actualiteit) aan de Radboud Universiteit.
