Op woensdag 25 februari zal opnieuw de Februaristaking van 1941 herdacht worden op het Jonas Daniël Meijerplein in Amsterdam. Waarom de staking destijds begon, daar lopen de meningen over uiteen. De twee grote razzia’s die drie dagen voor de staking, op 22 februari, op het plein hadden plaatsgevonden worden doorgaans als de directe aanleiding genoemd. Bij deze razzia’s werden ruim 400 Joodse mannen samengedreven op het Jonas Daniël Meijerplein en vervolgens met bruut geweld op transport gesteld. Uit protest hiertegen legden tienduizenden Amsterdammers gedurende drie dagen het werk neer. Later breidde de staking zich ook uit tot een aantal andere plaatsen: de Zaanstreek, Haarlem, Velsen en Hilversum.
Het redelijk onbekende, dramatische verhaal over ijssalon Koco’s dat vooraf ging aan de razzia’s, wordt vaak gezien als één van de oorzaken van de staking. Deze populaire ijssalon was opgericht door Ernst Cahn en Alfred Kohn, joden die uit Duitsland waren gevlucht voor de Nazi’s en tijdens de Duitse bezetting van Nederland samen met een aantal vaste bezoekers een Knokploeg vormden. Op deze manier kwamen zij in opstand tegen de Duitse bezetters. Begin februari 1941 was het al onrustig in Amsterdam – Joden werden publiekelijk ten schande gezet, cafés kort en klein geslagen. Op 11 februari overleed de vooraanstaande NSB’er Hendrik Koot nadat hij was opgewacht door een groep die de continue bedreigingen van de nazi’s zat was. Zijn dood was voor de Duitsers een aanleiding om de IJssalon binnen te dringen en de eigenaren – na enige strijd – op te pakken en te laten fusilleren.
Dit waren allemaal gebeurtenissen die de opmaat vormen tot de Februaristaking op 25 en 26 februari. Zoals het vaker gebeurd bij grote gebeurtenissen in de geschiedenis, is er lang getwist over wie de eer van de staking toebedeeld zou krijgen na de oorlog. De illegale Communistische CPN was dan wel de groep die het initiatief had genomen tot de staking, maar in het licht van de Koude Oorlog werd het steeds aanlokkelijker om de rol van de communisten te marginaliseren. Dit resulteerde vanaf 1950 in twee aparte herdenkingen van de Staking op het Jonas Daniël Meijerplein: in de ochtend was de ‘officiële’ herdenking waarbij het gemeentebestuur aanwezig was, evenals afgevaardigden van drie niet-communistische (voormalige) verzetsgroepen, in de middag herdachten de communisten de staking op dezelfde plek. Dit is slechts één van de problematieken die zich rondom de geschiedschrijving van de Staking en de naoorlogse herinnering eraan hebben ontwikkeld.
Juist het feit dat het Barbaren & co gezelschap tijdens de voorstelling STAAKT… deze problematieken belicht, maakt deze toneelvoorstelling heel bijzonder. Door aandacht te besteden aan het feit dat verschillende partijen en individuen met verschillende motieven de Staking steunden en dat er alternatieve vertelperspectieven mogelijk zijn, maakt dat STAAKT… een intelligent opgebouwde voorstelling is die aantrekkelijk is zowel voor leken als mensen die goed bekend zijn met het onderwerp. Er wordt nog eens duidelijk gemaakt dat de herinnering aan de Staking helemaal niet uniform is. Een interessant detail is dat de teksten die gebruikt worden tijdens de voorstelling, grotendeels uit primaire bronnen bestaan. Zo worden de gebeurtenissen die aan de Staking vooraf gegaan zijn belicht aan de hand van een groot aantal getuigenverslagen; verslagen die elkaar op een aantal cruciale punten tegenspreken. Politieverslagen, dagboeken, en andere primaire bronnen vullen de rest van de voorstelling. Hierdoor krijgt het publiek een goed inzicht in de chaotische sfeer in Amsterdam in en rond februari 1941.
De kwaliteit van het toneelspel is zeer overtuigend, wat deels te verklaren valt uit het feit dat de acteurs zichzelf goed hebben verdiept in het materiaal en ook zélf verschillende archieven zijn afgegaan om goed grip te krijgen op de verhalen rondom de Staking. De snelle afwisseling van tekst, muziek en zang maakt de voorstelling tot een harmonisch geheel. Tevens interessant om te vermelden is dat de voorstelling uitsluitend wordt uitgevoerd op locaties die verbonden zijn met de Staking van 1941. Zo is het stuk onder andere al opgevoerd op de NDSM-werf – veel NSM werkers waren tijdens de oorlog betrokken met de staking. Aanstaande zondag 22 februari 2015, zal de voorstelling plaatsvinden in het Lloyd Hotel. Dit hotel werd tijdens de oorlog gebruikt als een gevangenis; ongeveer 15 Februaristakers werden er in 1941 opgesloten. Ook zijn delen van de voorstelling te zien tijdens de herdenking in het Dirk van Nimwegcentrum en de herdenking van de Abvakabo in de Stopera, beiden op 25 februari aanstaande. Voor wie op een inhoudelijke, interessante en toegankelijke manier stil wil staan bij de Februaristaking is het bijwonen van STAAKT… een uitgelezen kans.
STAAKT… is te zien op zondagavond 22 februari in het Lloyd Hotel in Amsterdam.
Laurien Vastenhout (1991) studeerde Holocaust and Genocide Studies aan de Universiteit van Amsterdam en rond momenteel haar Onderzoeksmaster Geschiedenis aan dezelfde Universiteit af. Voor de eerstgenoemde Master schreef ze, aan de hand van interviews uit de USC Shoah Foundation collectie, over de toekomstperspectieven van Joodse overlevenden van de Holocaust tijdens de oorlog. Momenteel houdt zij zich bezig met de geschiedschrijving rondom het verzet. Tevens is zij als onderzoekster verbonden aan het NIOD en Stichting 4 en 5 mei, en werkt zij aan een voorstel voor een promotiebeurs.
