Recensie | Tentoonstelling Double Act

Wie zijn we en wat voelen we? Wat ons mens maakt zijn de emoties die we ervaren, ongeacht de tijd waar we ons in bevinden of hoe we ervoor kiezen ze uit te drukken. Kunstenaars van alle tijden en werkend met verschillende media proberen menselijke emoties te vangen in tastbare werken. Intieme ruimtes met zachte doeken en wild spelende vlammen op een metershoog doek zijn slechts twee van de kunstwerken die je tegenkomt in de tentoonstelling Double Act in het Centraal Museum Utrecht. De bedoeling van deze tentoonstelling is om schilderijen uit de 17e eeuw contemporaine kunstwerken te laten ‘ontmoeten’ in een zoektocht naar wat het betekent om mens te zijn.

Een onverwachte dialoog

Voor de opzet van de tentoonstelling is gekozen voor een steeds populairdere manier van het presenteren van kunstwerken. Bij een tentoonstelling zullen velen denken aan een verzameling van kunstwerken uit een bepaalde periode of een opstelling gebaseerd op de chronologische ontwikkeling van een kunstenaar of stijl.  Tentoonstellingen worden dan ook vaak zo ingericht, maar in Double Act is gekozen voor een radicaal andere insteek. In de tentoonstelling zijn werken te vinden van contemporaine en 17e -eeuwse kunstenaars. Een chronologische presentatie van de werken zou het vrijwel onmogelijk maken de werken in één opstelling te presenteren. Een overzicht van bijna vier eeuwen aan kunstwerken wordt zelfs de doorgewinterde museumbezoeker te veel.

Slapende Mars, Hendrick ter Brugghen 1629, olieverf op paneel, 106.5 cm x 92.8 cm

Bovendien zou in een chronologische opstelling nooit het schilderij de Slapende Mars van Hendrik ter Brugghen te zien zijn in nabijheid van de verstilde opnames van de burgeroorlog in Oost-Congo van documentaire fotograaf Richard Mosse uit 2012. Eén van de weinige manieren om de twee kunstenaars in contact te brengen is het vinden van een thematisch raakvlak. Het vraagt meer interpretatie van de curator aan de ene kant, en meer inleving van de bezoeker aan de andere kant. Maar dan heb je ook wat: een tentoonstelling die je naar kunstwerken laat kijken op een heel andere manier dan je gewend bent. Een dialoog tussen oud en nieuw.  

Ruimtelijk spel

Dat de zeventiende-eeuwse werken naast de hedendaagse worden geplaatst, betekent in de tentoonstelling gelukkig niet dat de eerste categorie de basis vormt, waarbij de tweede slechts een vergelijkende rol vervult. Sterker nog, de ‘oude’ kunstwerken hebben een unieke plaats gekregen in de tentoonstelling, die op een bijzondere manier de status van de werken uitdaagt. Vrijwel alle zeventiende-eeuwse schilderijen hangen niet vlak aan de wand, maar in de hoeken van de ruimte. De donkere kleur van de muren en de zachte spotlights doen de carravagistische werken eer aan. En toch is de positionering ongebruikelijk en zet het je aan het denken over de plaats die een kunstwerk ‘behoort’ in te nemen in een tentoonstelling.

Zaalimpressie door de auteur – The Enclave, Richard Mosse, 2012-2013, zes schermen met infrarood film

De meeste ruimte is voorbehouden aan de contemporaine werken, die soms de gehele zaal innemen. The Crossing, van videokunstenaar Bill Viola, is geprojecteerd op een metershoog scherm in een donkere en volledig lege zaal, waar de bezoeker alle ruimte tot contemplatie krijgt. De video, waar een man langzaamaan opgaat in vlammen enerzijds en water anderzijds, vormt een duo met de werken van Johannes Moreelse. Hij schilderde Heraclitus en Democritus, waar ook een tegenstelling te zien is, namelijk huilen en lachen.  

Spot het verschil

Soms kunnen overeenkomsten die niet meteen voor de hand liggen leiden tot een betere kennis over voorwerpen uit de geschiedenis. Dit is het geval bij de zogenaamde ‘kwabornamenten’ uit de 17e-eeuw. De sprankelende weerspiegeling van het zilver vormt een ‘double act’ met de bewerkte horrorfilm van Takeshi Murata. De bewerkte ‘glitch’ van de film is mooi maar onheilspellend. Van de ‘kwabornamenten’ kan hetzelfde worden gezegd, na het beluisteren van de audiotour, die eenvoudig is te beluisteren op de telefoon na het scannen van een QR-code. In de tour leer je namelijk dat het ontstaan van het zilverwerk zou niet mogelijk zijn geweest zonder het mensonterende werk in de Nederlandse koloniën.

De koppelaarster, Gerard van Honthorst, 1625, olieverf op paneel, 71 x 104 cm, Centraal Museum Utrecht.

Een enkele vergelijking is weinig uitdagend. Het kunstwerk van Marina Abramovic Art must be beautiful, artist must be beautiful, een film waarin ze op grove wijze een borstel over haar haar en gezicht haalt, wordt vergeleken met schilderijen uit de 17e eeuw waarin vrouwen het onderwerp vormen. Gerard van Honthorst beeldde zijn vrouwelijke modellen verleidelijk af, waarbij lichtval en schaduwslag handig worden gebruikt om het lichaam te benadrukken. In een dialoog met de schilderijen, bekritiseert Abramovic de schoonheidseisen voor vrouwen in de kunst. De focus op vrouwelijke schoonheid en verleidelijkheid in de kunst wordt door de vergelijking aan de kaak gesteld, maar diepergaande kritiek blijft uit.

De opstelling met een minimale hoeveelheid licht, schermen met videobeelden opgesteld als een doolhof en zelfs een onverwachte citrusgeur geven de bezoeker de kans niet slechts de tentoonstelling te bezoeken, maar te ervaren. Een bijzondere manier om op een onverwachte manier de overeenkomsten te zien tussen kunstwerken die eeuwen van elkaar zijn verwijderd. De vergelijkingen gaan niet ten koste van de soms schrijnende historische context. Verschillen tussen de zeventiende-eeuwse werken en de hedendaagse videokunst worden juist uitgelegd en dienen om een beter begrip te creëren van de kunstwerken en de historische context waarin ze ontstonden.

Double act is tot 15 januari te bezichtigen in het Centraal Museum Utrecht. 

Door Maaike Abma


Maaike Abma heeft aan de Universiteit van Amsterdam haar bachelor kunstgeschiedenis gevolgd. Hierna is ze begonnen met de duale master Arts of The Netherlands. Ze is geïnteresseerd in de schilderkunst van de Nederlandse renaissance en schrijft graag over tentoonstellingen.

Berichten gemaakt 1231

Gerelateerde berichten

Type je zoekwoorden hierboven en druk op Enter om te zoeken. Druk ESC om te annuleren.

Terug naar boven