Met een vriend raakte ik een tijd geleden in discussie naar aanleiding van het nieuwsbericht dat Engelse uitgeverijen verschillende kinderboeken van Roald Dahl hebben laten herschrijven. Beledigende woorden als ‘dik’ en ‘lelijk’ zouden in de nieuwere drukken worden weggelaten en sommige stereotyperingen werden van wat nuance voorzien. Waar mijn vriend deze aanpassingen vooral als aantasting van het originele verhaal beschouwde, kon ik de keuze van de uitgeverijen enigszins begrijpen. Verhalen veranderen op den duur toch altijd?
Met de tentoonstelling ‘Het echte verhaal?’ wil Huis van het Boek in Den Haag context bieden aan de hevige discussies rondom veranderende verhalen. Het veranderen van de taal, het uiterlijk van personages, of perspectief van waaruit een verhaal is verteld heeft de afgelopen jaren voor flink wat ophef gezorgd. Voor veel mensen voelen deze veranderingen misschien als iets van nu, maar de tentoonstelling maakt duidelijk dat verhalen in het verleden ook vaak werden aangepast en herzien.
Van maatschappijkritiek tot Disney
In drie verschillende zalen leer je meer over de ontwikkeling van wereldberoemde verhalen als de Kleine Zeemeermin, Anansi en Bambi. Veel van deze verhalen werden geschreven met een politieke boodschap, maar uiteindelijk omgevormd tot een aantrekkelijk en simpeler verhaal voor kinderen. Zo is te lezen dat Pinokkio oorspronkelijk geschreven was als maatschappijkritiek op het machtsmisbruik in negentiende-eeuws Italië. Het verhaal van Bambi uit 1932 kan gelezen worden in de context van het opkomende fascisme in Europa. Duidelijk wordt dat deze verhalen vooral van hun politieke boodschap werden ontdaan toen ze door Walt Disney werden opgepakt.
Andere verhalen, zoals De avonturen van Huckleberry Finn en Het kleine huis in het grote bos, laten dan weer goed zien hoe tegenwoordig geprobeerd wordt dit soort literatuur, aan te passen aan de tijd. In moderne edities van Huckleberry Finn zijn racistische termen geschrapt en is recent het verhaal vanuit het perspectief van de zwarte slaaf Jim verteld.
De ontwikkeling van een verhaal
De tentoonstelling is helder doordat elk verhaal zijn eigen inleiding en etalages heeft. Deze inleiding wordt steeds groot op de muur weergegeven. In de etalages liggen verschillende edities op chronologische volgorde die door de tijd heen zijn uitgegeven. Het is leuk dat al deze edities samen te bewonderen zijn omdat je hierdoor met je eigen ogen de ontwikkeling van een beroemd verhaal kunt volgen. Bij sommige verhalen worden de verschillende edities aangevuld met videobeelden. Hierdoor krijg je een goed beeld van de vele vormen die de verhalen door de tijd heen hebben aangenomen.
Bekende verhalen
Dat de tentoonstelling zo behapbaar is maakt wel dat je soms behoefte hebt aan wat meer context of uitleg. Bij veel verhalen wordt wel kort aangestipt waarom een verhaal verandert, maar is er minder aandacht voor de oorzaken en maatschappelijke discussies rondom deze verandering. Zo wordt bij Pinokkio benoemd dat vanaf de jaren ’80 de aandacht voor het oorspronkelijke verhaal herleeft, maar blijft het gissen naar wat de reden daarvoor was.
Ook is er, op de Ottomaanse Karagöz-voorstellingen na, geen aandacht voor verhalen van vóór de negentiende eeuw. Dit heeft waarschijnlijk te maken met het feit dat de tentoonstelling gebaseerd is op het boek Springlevend van kunsthistorica Saskia de Bodt. De Bodt onderzoekt hierin hoe beeldbepalende boeken, oorspronkelijk verschenen tussen 1850 en 1950, veranderden en aangepast werden aan de tijd. Verhalen die in deze periode ontstonden zijn dan mogelijk ook het bekendst bij het publiek. Toch was het interessant geweest en had het de tentoonstelling extra kracht bijgezet als er ook oog was geweest voor vroegere verhalen, zoals Don Quichot. Ook van dit verhaal zijn er oneindig veel adaptaties en herschrijvingen. Het is zelfs een van de meest naar het Nederlands vertaalde werken.
Desalniettemin is ‘Het echte verhaal?’ meer dan de moeite waard en ontzettend relevant. De tentoonstelling is behapbaar, ook voor mensen zonder literaire kennis en zet aan tot denken. Van wie is een verhaal en wat maakt dat een verhaal na honderd jaar aanpassingen en verandering nog hetzelfde verhaal is? Te midden van alle hoogoplopende discussies over een zwarte Kleine Zeemeermin en aangepaste taal in de boeken van Roald Dahl is ‘Het echte verhaal?’ zeker een aanrader.
Door Jessica van Zadelhof
‘Het echte verhaal?’ in Huis van het Boek in Den Haag is nog te zien t/m 1 september.
Jessica van Zadelhof deed de bachelor en research master geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam. Ze is vooral geïnteresseerd in vroegmoderne cultuurgeschiedenis en schreef haar scriptie over de brieven van drie zeventiende-eeuwse vrouwen uit de Republiek. Momenteel werkt ze bij Stichting Middeleeuwse Archieven Amsterdam waar ze meewerkt aan het toegankelijk maken van middeleeuwse bronnen voor een breed publiek.
