De tentoonstelling Manahahtáanung of Nieuw Amsterdam? in het Amsterdam Museum belicht de vergeten geschiedenis van de oorspronkelijke bewoners van Manhattan, de Lenape. Aan het begin van de tentoonstelling wordt de belangrijkste boodschap van deze tentoonstelling in duidelijke taal uitgesproken door Lenape chief Uri Ridgeway. Vierhonderd jaar na de stichting van Nieuw Amsterdam, is zijn boodschap voor het oude Amsterdam: We’re still here.
Een vervormd verleden
Centraal in het verhaal dat deze tentoonstelling wilt weergeven staat “de mythe van de verkoop.” Het gebruikelijke verhaal gaat dat de Hollanders het eiland Manhattan kochten van de oorspronkelijke bewoners. Hoewel er naar alle waarschijnlijkheid iets van een transactie heeft plaatsgevonden, wordt duidelijk gemaakt dat er van een echte verkoop geen sprake kan zijn geweest. De oorspronkelijke Lenape bewoners van Manhattan geloofden immers niet in land als eigendom. Uiteraard hadden de kolonisten geen boodschap aan dit soort nuance. De lelijke werkelijkheid die het resultaat was van de eigendomszin van de Nederlanders wordt pijnlijk duidelijk uit reproducties van documenten van de West-Indische Compagnie, waarin beschreven wordt hoe een “wilde indiaan” gevangen genomen werd en naar Nederland werd gebracht. Het plan om meerdere oorspronkelijke bewoners te “lokken” wordt als lucratieve onderneming geopperd. Wel wordt er nog opgemerkt dat het hier niet om slavernij gaat, het houden van tot slaaf gemaakten was immers verboden in “de christelijke landen”.
Gezien deze donkere geschiedenis is er volop ruimte voor kritische perspectieven op het tentoonstellen van voorwerpen van de oorspronkelijke bewoners van gekoloniseerde gebieden. Musea hebben vaak weinig respect voor de heilige status van deze voorwerpen. Om het hier anders aan te pakken kwamen vertegenwoordigers van de Lenape nations langs bij het museum om de tentoonstelling officieel in te wijden met een ceremonie. Als voorbeeld van hoe de mainstream geschiedvorming heeft nagelaten het inheemse verhaal te vertellen fungeert een Amerikaanse prent uit 1958 die de geschiedenis van de stad New York weergeeft.De ondernemende geest van de Europese kolonisten en hun nazaten wordt geprezen, terwijl de oorspronkelijke bewoners niet te zien zijn. De hand wordt ook in de eigen boezem gestoken. In de jaren tachtig was er in het Amsterdam Museum een tentoonstelling over Nieuw Amsterdam waarin er over de inheemse bewoners geen woord gerept werd. Een vitrine met onder andere een programmaboekje van die tentoonstelling laat zien hoe de tijden sindsdien zijn veranderd.
Aan het begin van de tentoonstelling wordt de vervorming van het verleden op een opmerkelijke manier op z’n kop gezet. Met behulp van AI heeft Patricia Kaersenhout beelden van een droomachtige alternatieve geschiedenis gecreëerd en vervolgens kleurrijk weergegeven in een serie wandtapijten. In deze werkelijkheid staan oorspronkelijke bewoners trots en welvarend in het midden van hun landschap terwijl de schepen van de koloniserende machten op de achtergrond drijven. Het is een interessante manier om een uitgesproken tegen-narratief te bieden aan de verzwegen oorsprong van Manahahtáanung. Toch kunnen er vraagtekens worden gezet bij het gebruik van kunstmatige intelligentie om vorm te geven aan het verleden, zelfs als het expliciet wordt aangeduid als fantasie, zeker gezien het feit dat de maker zelf niet Lenape is.
Een hoopvolle toekomst
In één van de videofragmenten wordt een confronterend feit gedeeld. “Manhattan” is een van de meest bekende plaatsnamen ter wereld. Iedere dag spreken, lezen en horen miljoenen mensen dit woord zonder te weten waar het vandaan komt. De oorspronkelijke taal waar de naam op gebaseerd is wordt echter met uitsterven bedreigd. Op dit moment is er nog maar één persoon over die het als moedertaal voert. Er is echter hoop in de vorm van initiatieven om de taal levend te houden en in de laatste ruimte kan de bezoeker zelf een paar zinnen leren. Ook hoopvol zijn de mooie kunstwerken, veelal van de hand van jonge mensen, die toonbeeld zijn van het feit dat de Lenape-identiteit nog steeds uitdrukkingskracht heeft.
De tentoonstelling is behoorlijk klein, maar de getoonde video’s zijn erg lang, zo duurt de video aan het begin van de tentoonstelling bijna een uur. Het was wellicht nuttig geweest om de informatie op een andere manier beschikbaar te maken voor de bezoeker die niet uren de tijd heeft. Desalniettemin zijn de videofragmenten erg interessant omdat ze de bezoeker op eloquente wijze confronteren met een waarheid die tegelijkertijd ongemakkelijk en hoopvol is. Europese kolonisten hebben de oorspronkelijke bewoners van Manhattan van hun thuisland verdreven en vervolgens de verbintenis van de Lenape met dit land verzwegen. Hoewel dat feit nooit teruggedraaid kan worden, is het hoopgevend dat het verhaal van de Lenape alsnog verteld kan worden, in hun eigen woorden.
Door Koert Janssen.
Manahahtáanung of Nieuw Amsterdam is t/m 10 november te zien in het Amsterdam Museum
Toegangsprijzen zijn €18 voor volwassenen, €7,50 voor studenten en CJP en gratis voor iedereen onder de 17 of Museumkaarthouders
Koert Janssen heeft moderne geschiedenis gestudeerd aan de Universiteit van Uppsala in Zweden.
Zijn masterscriptie schreef hij over de Mensjewieken in ballingschap in Berlijn in de vroege jaren dertig. In zijn vrije tijd maakt hij muziek, speelt hij piano en leest hij.
