Wat is de relatie tussen mode en interieur? In de tentoonstelling Mode & Interieur. A Gendered Affair verkent het MoMu (Modemuseum Antwerpen) de verwevenheid tussen de twee vanuit een genderperspectief. Kleding, meubelstukken, schilderijen en tekeningen worden afgewisseld en tonen de dynamische, maar ook complexe en veranderende relatie tussen ideeën over gender, mode en interieur.
Dat er een sterke verwevenheid bestaat tussen gender, mode en interieur wordt aan het begin van de tentoonstelling gelijk duidelijk. De bezoeker wordt bij binnenkomst meegenomen naar de tweede helft van de negentiende eeuw waar, zoals vermeld, het burgerlijke huiselijkheidsideaal ervoor zorgde dat de vrouw door haar kleding bijna leek op te gaan in het interieur. Enkele prachtige negentiende-eeuwse japonnen worden hier samen met de schilderijen van de Belgische schilder Alfred Stevens getoond en laten goed zien hoe de vrouw in haar gedecoreerde jurk bijna zelf een ornament van haar interieur werd.
De tentoonstelling, die chronologisch is opgebouwd, vervolgt door in te zoomen op enkele ontwerpers die er nieuwe en moderne idealen op na hielden en de vrouwenmode trachtten te hervormen. Via deze ‘tegenbeweging’ komen vervolgens verschillende ontwerpers aan bod die elk op een andere manier hun stempel drukten op de ontwikkeling van mode en interieur. Zo maken we kennis met de door de arts-en-crafts geïnspireerde ontworpen reformjurken, het behangpapier en het meubilair van het echtpaar Van de Velde. Verfrissend is dat de negentiende en begin twintigste -eeuwse kostuums aan het begin van de tentoonstelling al gelijk worden afgewisseld door kleding en meubelstukken van moderne ontwerpers. Deze afwisseling laat goed zien dat de verwevenheid van mode en interieur geen opzichzelfstaand fenomeen is, maar door de tijd heen ontwikkelt, verandert en verschillende vormen aanneemt.
Wat vooraf ging – en wat vergeten werd
Hoewel de tentoonstelling aandacht besteedt aan de historische context, had dit soms best wat uitvoeriger gemogen. Zo lijkt de relatie tussen mode en interieur aan het begin van de tentoonstelling een beetje uit de lucht te komen vallen. De relatie tussen de twee bestaat immers niet pas sinds de moderne tijd; al in de premoderne tijd bestond er een sterke associatie tussen vrouwen, textiel en het huishouden. Het is natuurlijk begrijpelijk dat er een startpunt moet worden gekozen, maar deze voorgeschiedenis had wellicht toch even aangestipt kunnen worden.
Daarnaast is het beeld dat aan het begin van de tentoonstelling van negentiende-eeuwse burgervrouwen wordt geschetst soms wat stereotiep. Terwijl hun echtgenoten buitenshuis werkten, zouden zij zich voornamelijk hebben beziggehouden met “kussens, gedrapeerde stoffen, handwerk en allerlei snuisterijen.” Als we negentiende-eeuwse adviesliteratuur moeten geloven, was deze gegenderde ‘verdeling’ inderdaad realiteit. Vanuit (kunst-)historische hoek wordt echter toenemend gewezen op het feit dat dergelijke adviesliteratuur zich niet altijd vertaalde naar de realiteit. Er waren bijvoorbeeld ook heel wat mannen die zich gretig met “allerlei snuisterijen” bezighielden en ook heel wat vrouwen die actief waren als professionele ontwerpers. Terecht wordt er later in de tentoonstelling bijvoorbeeld gewezen op vrouwen die binnen de Wiener Werkstätte (1903-1932) actief waren als interieur- en meubelontwerper.
Een onderdompeling in de leefwereld van de ontwerpers
In de bewuste sectie over de Wiener Werkstätte wisselen geometrische vormen en zwart en wit elkaar op esthetische wijze af. Dergelijke subtiele stijlverwijzingen zijn niet enkel eigen aan deze ruimte, maar kenmerken de gehele tentoonstelling. Hierdoor word je als bezoeker telkens op zachte wijze ondergedompeld in de leefwereld van de besproken ontwerpers en stijlen. Zeker naar het einde van de tentoonstelling toe wordt dit explicieter. Zo biedt een slideshow een bijna voyeuristische inkijk in de interieurs van iconische ontwerpers als Chanel en Karl Lagerfeld. Dichter bij huis kun je aan de hand van een maquette de modernistische woning van de Belgische modeontwerpster Ann Demeulemeester van dichtbij verkennen. Bijna op het einde van de tentoonstelling stap je zelfs even een reconstructie binnen van het atelier van de Belgische modeontwerper Martin Margiela. Deze reconstructie is het summum van de doordachte precisie en esthetiek waarmee de tentoonstelling in elkaar is gezet.
Esthetisch en Inspirerend
Al met al verkent de tentoonstelling Mode & Interieur. A Gendered Affair op esthetische en treffende wijze de verwevenheid tussen mode en interieur. Ook toont de tentoonstelling het belang aan van het expliciteren van de rol van vrouwen binnen zowel mode- als interieurontwerp om tot een accuraat historisch narratief te komen. Naast deze serieuzere boodschap zet de tentoonstelling bezoekers ertoe aan hun eigen interieur eens met een frisse – en misschien iets modieuzere – blik te bekijken. De tentoonstelling is nog tot en met 3 augustus te zien.
Door Jessica van Zadelhof en Rick Faust
Rick Faust
Rick Faust studeerde geschiedenis aan de Universiteit van Antwerpen en is momenteel als promovendus verbonden aan het Centrum voor Stadsgeschiedenis en de ARCHES-onderzoeksgroep aan dezelfde universiteit. In zijn onderzoek richt hij zich op de bloeiende markt voor antiek in de periode 1880–1940, met bijzondere aandacht voor de rol die vrouwen speelden binnen deze zogeheten ‘antiekboom’.
Jessica van Zadelhof
Jessica van Zadelhof studeerde geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam en is momenteel verbonden als promovendus aan de Universiteit Antwerpen waar ze onderzoek doet naar het historisch interieur in de 15e en 16e -eeuwse Nederlanden. Ze heeft daarbij een speciale interesse voor genderrelaties binnen het huishouden.
