Recensie: Wilfried Uitterhoeve – De zaak Oldenbarnevelt

Wilfried Uitterhoeve, De zaak Oldenbarnevelt. Val, proces en executie.
Uitgeverij Vantilt, Nijmegen, 2019.
ISBN: 978946004
€23,50

 

 

De ‘Grootste Staatsman’

In de vroege jaren 2000 was er in Europa een overdaad aan programma’s waarin de ‘grootste’ historische figuur van het vaderland werd gekozen. In 2004 was het de beurt aan ‘De Grootste Nederlander’, een televisieverkiezing waarbij 40.000 Nederlanders hun stem uitbrachten op hun favoriet uit de top tien ‘grootste Nederlanders’. De eerste plaats werd destijds gedeeld door Pim Fortuyn en Willem van Oranje. Historicus en jurist Wilfried Uitterhoeve dacht daar anders over. Volgens hem stond de allerbelangrijkste Nederlandse staatsman niet eens in de top tien. Johan van Oldenbarnevelt, landsadvocaat van de Staten van Holland, kreeg namelijk een weliswaar respectabele, maar weinig opvallende plek op nummer 24.

Ter gelegenheid van het vierhonderdjarig jubileum van de executie van Johan van Oldenbarnevelt in 2019, schreef Uitterhoeve het boek De zaak Oldenbarnevelt. Het boek bespreekt de opkomst, ondergang, dood en nasleep van Hollands meest invloedrijke landsadvocaat. Zijn doel was naar eigen zeggen eenvoudig: géén nieuwe biografie over het leven van Van Oldenbarnevelt schrijven, maar een close-up maken van diens conflict met Prins Maurits. Die ruzie leidde uiteindelijk tot zijn executie op het Binnenhof te Den Haag. Het grootste gedeelte van het boek draait dus om het spraakmakende proces tegen de 72-jarige landsadvocaat.

Opkomst en karakterschetsen

Niettemin besteedt Uitterhoeve enkele hoofdstukken aan de voorgeschiedenis van het proces. Zo bespreekt hij in het eerste hoofdstuk de carrière en de levensloop van de uit Amersfoort afkomstige Van Oldenbarnevelt, zijn studieperiode in Heidelberg en Padua, zijn huwelijk met Maria van Utrecht en zijn pogingen om zijn naaste familie op belangrijke bestuurlijke posities te krijgen. Volgens Uitterhoeve was Van Oldenbarnevelt corrupt, kregelig, ambitieus en hooghartig, maar bovenal uitzonderlijk competent op het politieke toneel.

Het verhaal van Van Oldenbarnevelt wordt door Uitterhoeve verweven met de geschiedenis van de Tachtigjarige Oorlog. Als raadspensionaris van Rotterdam hielp Van Oldenbarnevelt Willem van Oranje bij diens pogingen om de steun van Frankrijk tegen aartsvijand Spanje te winnen. Ook nadat Van Oldenbarnevelt in 1586 landsadvocaat van het machtige en rijke Holland werd (en Willem van Oranje al jaren dood was) bleef hij zich hard maken voor een alliantie met het katholieke Frankrijk. Uiteindelijk bleek dat een van de zaken die hem bij zijn proces in 1619 zou opbreken.

Internationale inmenging

Dat Van Oldenbarnevelts val in de hand werd gewerkt door diens problematische relatie met zijn protegé Prins Maurits en zijn ingrijpen aan Remonstrantse zijde in de Bestandstwisten mag algemeen bekend worden verondersteld. Vernieuwend is echter de rol die Uitterhoeve in dit verhaal toedicht aan de conflicterende belangen van de Britse koning James I en die van de Franse bondgenoten van Van Oldenbarnevelt. Voor James I, die zijn koninklijke titel Defender of the Faith zeer serieus nam, was Van Oldenbarnevelts tolerante houding tegenover de remonstranten een doorn in zijn oog. Volgens de koning waren de remonstranten namelijk afvalligen van de calvinistische leer.

De moord op de Franse koning Henri IV in 1610 zorgde er, tot overmaat van ramp, voor dat Van Oldenbarnevelt een belangrijke bondgenoot en tevens beschermer verloor. Op het kritieke moment raakte Oldenbarnevelt vleugellam en miste hij diens verdediging tegen de intriges van Prins Maurits en James I. Met het invoegen van deze dynamiek plaatst Uitterhoeve het ‘vaderlandsche’ verhaal van de executie in een internationale context.

Het proces

Het gros van het boek gaat, zoals gezegd, over het proces van Van Oldenbarnevelt. Hiervoor gebruikt Uitterhoeve de meeste primaire bronnen. Vooral het dagboek van Jan Francken, Van Oldenbarnevelts persoonlijke dienaar, is hierbij een onmisbare bron. Francken blijft bij zijn meester vanaf het moment van diens arrestatie door de troepen van Maurits tot aan zijn executie. Hij schetst een portret van een eens machtige oude man die nu in relatief erbarmelijke omstandigheden wordt ondervraagd door een groep van 24 vijandig gezinde rechters, zonder zelfs maar zijn zaak te mogen voorbereiden.

Van Oldenbarnevelt wordt op vier punten berecht: het ondermijnen van het gezag van de Staten-Generaal, het steunen van de remonstranten, majesteitschennis aan het adres van Maurits en landverraad ten gunste van Spanje. In het slotrelaas van het boek reflecteert Uitterhoeve nog eens kritisch op de punten en behandelt hij, per aanklacht, overtuigend de argumenten vóór en tegen. Zijn eindconclusie is dat de aanklachten tegen Van Oldenbarnevelt niet of nauwelijks standhouden, en dat de landsadvocaat inderdaad door middel van een showproces aan zijn einde kwam.

Laatste oordeel

De zaak Oldenbarnevelt is weliswaar geen ambitieus boek, maar het slaagt goed in zijn doelstelling. De beschrijvingen van het proces worden opgefleurd met een rijke verzameling schetsen, portretten en schilderijen van de hoofdrolspelers en de gebeurtenissen in het verhaal. Het dient gezegd te worden dat het verhaal dit ook nodig heeft, omdat het her en der ietwat droog over kan komen. Ondanks dat minpuntje doet de studie recht aan een van de meest dramatische, en tegelijkertijd vaak vergeten, periodes uit de Nederlandse geschiedenis. Voor historici, juristen met een interesse in de historie van hun vak, en het geïnteresseerde publiek is dit werk van harte aanbevolen.

Door Tim de Wit.

Tim de Wit is een aan de Vrije Universiteit afgestudeerd historicus met een specialisme op het gebied van negentiende-eeuwse Amerikaanse geschiedenis. Daarnaast is hij redacteur geweest bij Skript Historisch Tijdschrift en verzorgt hij rondleidingen op Eerste Wereldoorlog slagvelden. Momenteel is hij werkzaam aan de Vrije Universiteit, waar hij ook heeft gedoceerd.

Berichten gemaakt 1270

Gerelateerde berichten

Type je zoekwoorden hierboven en druk op Enter om te zoeken. Druk ESC om te annuleren.

Terug naar boven