Afrika 010, kom dat zien
In het Wereldmuseum in Rotterdam is tot en met 8 januari 2017 de tentoonstelling Afrika 010 te bezichtigen. Deze bestaat uit de meest indrukwekkende objecten uit de Afrikacollectie van het Wereldmuseum en objecten in bruikleen. Zoals de naam van de tentoonstelling al doet vermoeden, gaat het niet alleen over Afrika, maar ook over 010: de relatie van handelsstad Rotterdam met het Afrikaanse continent. Zeyneb Dabbabi bezocht de tentoonstelling en doet voor Jonge Historici verslag.
Het ontstaan van het Wereldmuseum
Het Wereldmuseum is in 1883 gesticht onder de naam Museum voor Land- en Volkenkunde. Een van de stichters was de Rotterdamse Hendrik Muller, een handelaar die zaken deed met West-Afrika en tientallen rederijen bezat in onder meer Liberia en Ghana. Naast de invoer van palmolie, die hij in zijn fabriek in Rotterdam liet bewerken, liet hij ook veel etnografische voorwerpen naar Nederland verschepen, van stoelen en maskers, tot beelden en sieraden. De bonte verzameling die dankzij hem in Rotterdam terecht kwam, vormt de basis van de Afrikacollectie van het museum. Deze ontstaansgeschiedenis, geïllustreerd met foto’s en oude landkaarten, vormt ook de inleiding van de tentoonstelling.
Achter de schermen
In het museumcafé sprak ik met historica en erfgoeddeskundige Tessa van den Haak. Zij werkt al jaren in het Wereldmuseum als Project- en Marketing & Communicatie Manager. Ze vertelde me dat de tentoonstelling is opgezet in slechts acht maanden tijd. Dit gebeurde allemaal na een twijfelachtige periode, waarin de Afrikacollectie zelfs een tijdje niet tentoongesteld is geweest en er plannen waren om deze te verkopen. Met de komst van een nieuwe directeur, kwam er een nieuwe visie die deze collectie juist omarmde en het weer in de schijnwerpers wil zetten.
Het Wereldmuseum heeft een stads breed project geïnitieerd rondom Afrika 010. Er zijn samenwerkingen met het Verhalenhuis Belvedère, de Kunsthal, het Boijmans, maar ook met bewonersinitiatieven zoals West-Kruiskade in de vorm van exposities, festiviteiten en culturele manifestaties. De tentoonstelling is een ode aan de Rotterdams-Afrikaanse band, en dus ook aan Rotterdammers met Afrikaans erfgoed. Om ook hen te trekken is de tentoonstelling zo divers en laagdrempelig mogelijk opgezet. De tentoonstelling is nu ongeveer twee maanden bezig, en wat diversiteit in bezoekers betreft is het volgens Tessa nu al een succes te noemen.
Je bezoek
Ik raad je aan om van de gratis audiotour gebruik te maken als je de tentoonstelling bezoekt. De meest bijzondere stukken worden hierin uitgelicht met een achtergrondverhaal, en je hebt vaak een keuzemenu om over bepaalde onderwerpen meer te horen. Er is gekozen om niet te werken met bordjes bij de objecten, maar om alle bijschriften op te nemen in een boekje. De zalen zijn erg donker, waardoor de kleine letters in het boekje niet altijd even goed te lezen zijn. Je telefoon meenemen als hulpmiddel om extra licht bij te kunnen schijnen, is geen overbodige luxe.
Een reis door vier landen
Na het verhaal over de ontstaansgeschiedenis van de collectie, volgt een reis door vier landen: Liberia, Ghana, Congo en Mozambique. Hoofddeksels, maskers, ceremoniële objecten, stoelen en diverse sculpturen zijn te zien in de rijkelijk ingerichte vitrines. In sommige objecten is de invloed van Europese aanwezigheid te zien, zoals in deze soepterrine, die is gemodelleerd naar Europees voorbeeld.
In het gedeelte over Congo, wordt het verhaal verteld over onzichtbare krachten, geesten en voorouders die een belangrijke rol speelden in het wereldbeeld van de Congolezen in de negentiende eeuw. Allerlei voorwerpen waar een magische kracht aan werd toegeschreven, worden getoond. De kracht lag niet in het voorwerp zelf, maar werd ingebracht door een magische stof, spreuk of ander middel. Zo werd dit janusmasker (zie foto hieronder) gedragen door leden van een magisch-religieus genootschap bij belangrijke gebeurtenissen. De veren waarmee het masker is gemaakt, komen van verschillende soorten vogels die geassocieerd worden met de geestenwereld. Wereldwijd zijn er maar tien maskers van dit type te vinden. het Wereldmuseum bezit er daarvan twee.
Krachtbeelden
In de tentoonstelling is een hele zaal gewijd aan krachtbeelden: beelden, veelal uit het neder-Congo gebied, waaraan magische krachten zijn toegeschreven door de toevoeging van bilongo, een toverstof. De opstelling is heel indrukwekkend, en menig bezoeker zal stilvallen bij het betreden van deze zaal. Grote beelden hebben een eigen vitrine, zo ook dit krachtbeeld met ingeslagen spijkers. De spijkers zouden het beeld opladen. Deze beelden werden gebruikt ter bescherming van de eigenaar. Deze beelden kunnen dus nooit verkocht zijn, waarschijnlijk zijn ze (hardhandig) buitgemaakt door Europeanen en doorverkocht.
Springlevende Afrikaanse kunst
De krachtbeelden staan in de laatste zaal van het eerste gedeelte van de tentoonstelling. Hierna loop je door het trappenhal, waarin je muziekinstrumenten kunt bewonderen, naar het laatste gedeelte. Hier staan de objecten die voornamelijk met het uiterlijk te maken hebben, zoals kammen, mantels, hoeden, schaamschorten, scepters, staven en maskers uit diverse gebieden, onder andere Mali, Angola, Ivoorkust en Gabon.
In de vijfde en laatste zaal maak je kennis met moderne, Afrikaanse kunst. Waarschuwing: de overgang kan een shockeffect veroorzaken! Je staat ineens in een zaal met een doodskist in de vorm van een ui en grote felgekleurde beelden. De moderne kunstobjecten laten niet alleen maar zien dat Afrikaanse kunst springlevend is, maar ook dat Afrikaanse kunstenaars zich laten inspireren door kunst uit de hele wereld.
Achterin de zaal staan de Perruques Architectures van de kunstenaar Meschac Gaba. De kunstenaar afkomstig uit Benin, woont al jaren in Rotterdam en maakte op verzoek van het Wereldmuseum ‘architectuurpruiken,’ gebaseerd op iconische Rotterdamse gebouwen zoals het Centraal Station en de Maastoren. Een indrukwekkende en kleurrijke afsluiting van de tentoonstelling die een duidelijke boodschap uitstraalt: Afrika en Rotterdam zijn verbonden en dit mag gevierd worden.
Het bijzondere achtergrondverhaal van de collectie, de historische band tussen Rotterdam en Afrika die op een originele en verrassende wijze wordt getoond, en de bijzondere verhalen achter de getoonde objecten maken de tentoonstelling zeker het bezoeken waard.
Zeyneb Dabbabi (1988) heeft een Bachelor Geschiedenis en een Master Cultureel Erfgoed afgerond aan de Universiteit van Utrecht. Na haar studie is ze in het bedrijfsleven gaan werken en heeft ze vrijwilligerswerk gedaan voor het Werelderfgoed Podium. Op dit moment werkt ze als Recruitment Consultant en freelance tekstschrijver, en blogt ze voor verschillende sites over kunst en cultuur. Lees meer over Zeyneb op www.wordpress.yayacreations.com
