In het Catharijneconvent in mijn mooie studentenstad Utrecht is vanaf 10 februari 2017 de speciale tentoonstelling “Maria”, uiteraard over de moeder van Jezus Christus, te zien. Mijn fascinatie voor Maria is ontstaan uit mijn half-protestantse, en vooral uit mijn half-katholieke niet-praktiserende achtergrond. Bovendien ben ik geboren in ’s-Hertogenbosch waar het bekende Mariabeeld in de Sint-Janskathedraal staat. Dat ik uitgerekend in de Maria-Meimaand deze tentoonstelling bezocht, kan dus haast geen toeval zijn. Maar niet alleen de tentoonstelling is een recensie waard, ook het Catharijneconvent zelf.
Het Catharijneconvent
Het schitterende Catharijneconvent, dat een voormalig klooster is, huisvest sinds 1979 het Rijksmuseum voor religieuze kunst. De entree van het museum ligt via een lang pad door de binnentuin achter de Catharinekathedraal verscholen. De in de twaalfde eeuw gebouwde kathedraal is vanaf 1636 twee eeuwen in protestantse handen geweest en het is daarom niet verwonderlijk dat in het museum zowel katholieke als protestantse kunst te bewonderen is. Via de entree loopt de bezoeker naar de vaste collectie, waarvan de eerste afdeling onder de tuin ligt. Het ondergrondse, het aardse, geeft de collectie een alles behalve stoffige sfeer. Geen natuurlijk daglicht en een laag plafond zorgen voor een haast sacraal, geheimzinnig decor waarin de kunststukken en de religieuze voorwerpen zoals de pij van Bonifatius tot zijn recht komen. Een etage hoger, op de begane grond, volgt een afdeling met algemene religieuze kunst uit verschillende streken van Nederland. Op de eerste etage is veel kunst te zien afkomstig uit Utrecht. Op beide etages kan de bezoeker verschillende gangen in slaan, waarin nog een haast onuitputtelijke bron van protestantse en katholieke kunst te zien is. De hele christelijke geschiedenis in Nederland is in kunst uitgebeeld. Daarna volgt de tweede etage, waar de tijdelijke tentoonstelling over Maria is zien.
Oermoeders
De bezoeker hoeft geen christelijke of überhaupt een religieuze achtergrond te hebben om deze tentoonstelling interessant te vinden. Er is geprobeerd, en naar mijn mening is het ook gelukt, om een toegankelijke tentoonstelling samen te stellen, die op objectieve wijze het menselijke leven en het heilige leven van Maria in beeld brengt. Maria staat centraal en wordt kunsthistorisch geëerd met prachtige kunst, maar er wordt geen bijbelonderwijs gegeven. Het gaat vooral om de historische Maria, te lezen in de speciaal geschreven boekjes, en veel minder om de heilige Maria met al haar wonderen. Haast overweldigend is de eerste zaal met allerlei kleine Mariavereringen tussen vergelijkbare vereringen van moederfiguren uit andere culturen. Aan de ene kant lijkt het alsof er wordt gesteld dat Maria maar één van de vele oermoeders en godinnen uit de grote antieke en abrahamitische culturen is. Aan de andere kant hangt midden in deze zaal een gigantisch Mariabeeld.
Maria in beeld
In de kleine ruimte daarna volgt voor de liefhebbers van religieuze geschiedenis een kort overzicht van het katholicisme in West- en Oost-Europa, dat heel handig in beeld is gebracht door een kaart van Europa te delen in twee kleuren. De linkerwand in het rood stelt Mariavereringen in West-Europa tentoon en de blauwe rechterwand uiteraard Russische en Oost-Europese Maria-iconen. Daarna gaat de bezoeker via een brug over de binnentuin. Hier begint het chronologisch geordende levensverhaal van Maria, dat wordt verteld aan de hand van oudere, religieuze en moderne schilderijen en beelden van onder andere Jan Toorop en Rembrandt: haar geboorte en jeugd, haar twee halfzussen die ook Maria heetten, de annunciatie, de pieta, haar hemelvaart en haar speciale rol binnen het katholicisme. De kunst wordt begeleid met enkele korte teksten aan de wand en het zojuist genoemde museumboekje over de historische Maria. Gelukkig maar, want heel veel mensen die zich katholiek noemen, weten opvallend weinig over het geloof. Er is in ieder geval geen file van mensen, die te kleine bordjes langs schilderijen willen lezen (al is de gemiddelde leeftijd 70+, dus heel erg snel komt de bezoeker niet door de tentoonstelling heen).
Tenslotte volgen er drie zalen met ten eerste pop-art en verzamelingen, daarna regionale Mariavereringen en tenslotte moderne kunst. De eerste zaal laat in tegenstelling tot vorige zalen ook het kitscherige rondom Maria zien: Maria is overal op afgebeeld en er zijn honderden Mariabeeldjes. In de volgende zaal hangt onder andere de originele mantel van Onze zoete lieve Moeder uit Den Bosch. Maria uit Den Bosch draagt in mei overigens een blauwe mantel.
Voor katholiek, protestants en atheïstisch publiek: voor iedereen is deze tentoonstelling toegankelijk, omdat het een objectief, historisch overzicht van een heilige is. De tentoonstelling is over het algemeen niet kitscherig, goed samengesteld en chronologisch ingedeeld. Helaas ontbreekt naar mijn mening een verwijzing naar Maria in de Koran, waar zij een eigen soenna heeft. Maria wordt bovendien in de Koran vaker genoemd dan in de Bijbel. Ondanks deze kleine kritische noot raad ik iedereen aan de tentoonstelling te bezoeken en het Catharijneconvent te bewonderen. Tot augustus te zien in Utrecht!
Door Joyce van Os
Joyce v
an Os heeft in 2011 de master Cultuurgeschiedenis en in 2012 de master Leraar Geschiedenis en Staatsinrichting aan de Universiteit Utrecht afgerond. Zij is afgestudeerd op narrativisme in community museums en Molukse geschiedenis, en op intercultureel onderwijs, en historische films in het geschiedenisonderwijs. Sinds 2012 geeft zij geschiedenis en Duits op een middelbare school.
