Samenvatting
De Franse aristocraat Alexis de Tocqueville is nog altijd een actuele denker als het gaat over democratie. Zijn beroemde boek Over de democratie in Amerika brak een lans voor deze staatsvorm, aangezien hij de komst van de democratie als onvermijdelijk beschouwde door de onontkoombare opmars van de (stands)gelijkheid. Desondanks besefte Tocqueville dat de democratie en de gelijkheid niet alleen maar voordelen bevatten. Als keerzijden ziet de Fransman het materialisme en het individualisme. Het materialisme betekent hierin de excessieve hunkering naar welstand. Individualisme wil zeggen dat individuen zich isoleren en zich niet meer bekommeren om de publieke zaak. Om deze fenomenen tegen te gaan, acht Tocqueville religie noodzakelijk om gelijkheid in vrijheid te kunnen bewerkstelligen.
Ondanks de vele kritiek die Tocqueville op dit punt heeft ontvangen, heeft de Fransman zijn perspectief op religie en zijn perspectief op democratie succesvol weten te verenigen. Tocqueville stelt dat religie de eerste verlangens tempert, wat zowel individualisme als materialisme tegengaat. Bovendien zorgt religie ervoor dat men zich richt op het immateriële, kan religie een collectief handelen doen laten opbloeien en is het te verenigen met zowel de gelijkheid als de vrijheid. Dat de Franse aristocraat religie compatibel acht met vrijheid is opvallend, maar hij stelt dat religie de hoedster is over de zeden en de vrijheid de mens in staat stelt zijn vermogens te benutten die door God zijn gegeven. Tot slot beweert Tocqueville dat voor een maatschappelijk handelen een dogma onvermijdelijk is; religie biedt een vastomlijnd verhaal en kan daardoor als dogma dienen.
Bij deze argumenten worden ook kanttekeningen geplaatst. Zo overschat Tocqueville de oplossing die religie biedt voor de democratische gebreken. Seculiere verhalen kunnen ook een maatschappelijk handelen laten opbloeien. Verder betekent een dergelijk religieus dogma dat je meningen en religieuze overtuigingen moet inperken; dit druist in tegen het liberale kernprincipe van tolerantie. Tocqueville heeft religie succesvol weten te verenigen met de democratie, maar dit geldt wel voor zijn eigen tijd. In het heden kennen we namelijk religieus pluriforme samenlevingen.
Geïnteresseerd geraakt en wil je meer lezen? Het volledige paper is hier op deze pagina te lezen.
Sebas Lammers (IJsselstein, 2001) zit nu in het derde jaar van zijn bachelor Geschiedenis en gaat dit jaar zijn bachelorscriptie schrijven. Eerder heeft hij zijn propedeuse behaald aan de School voor Journalistiek. Sebas’ interesses liggen voornamelijk bij de Vroegmoderne Tijd (waar hij een minor van volgt), de Nederlanden, de negentiende eeuw en ook ideeëngeschiedenis vindt hij boeiend. Verder heeft hij zich in jaar twee van Geschiedenis verdiept in de politieke geschiedenis van Europa.