De culturele echo van het Russische kosmisme in de naoorlogse sciencefiction
Samenvatting
Al sinds mensenheugenis zijn mensen gefascineerd door het heelal. ‘Wat bevindt er zich tussen de sterren?’ moeten ook de oude Grieken of Egyptenaren zich afgevraagd hebben. Een dergelijk essentialistische opvatting lijkt echter een te simpele verklaring voor het Sovjetruimtevaartprogramma te zijn. De sociale werkelijkheid van de naoorlogse Sovjet-Unie was een uniek verschijnsel, waarin de fascinatie voor de ruimte haar eigen historische achtergrond kende. Sowieso speelde er toen een ruimtewedloop tussen de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten, maar die verklaring heeft de neiging om de spirituele dimensie van de fascinatie voor de ruimte te ontkennen.
In de wetenschappelijke literatuur zijn er stemmen opgegaan dat het Russische kosmisme in belangrijke mate vormgaf aan de ideologie achter het Sovjetruimtevaartprogramma. Het kosmisme was een vroeg-twintigste-eeuwse filosofische traditie die in het einde van de dood de redding van de mensheid zag. De verovering van de ruimte was van cruciaal belang in het kosmistische programma. Buitenaardse planeten zouden het toekomstige thuis moeten worden van de overleden generaties, die in de toekomst weer tot leven gewekt zijn. De aanname dat er een bijzondere relatie tussen het kosmisme en het Sovjetruimtevaartprogramma bestaat, toets ik aan de hand van Stanisław Lems roman Solaris (1961) en zijn verfilmingen. Hoewel er in Solaris wel degelijk sprake is van kosmistische invloeden, lijkt de inspiratie van Solaris verder terug te gaan op christelijke idealen die ook het kosmisme geïnspireerd hebben. Dit suggereert dat de spirituele dimensie van de Sovjetruimtevaart in een langere geschiedenis gevonden moet worden.
Geïnteresseerd geraakt en wil je meer lezen? De volledige scriptie is hier op deze pagina te lezen.
Martijn van Reemst heeft geschiedenis gestudeerd aan de Radboud Universiteit te Nijmegen. Hij heeft tijdens zijn bachelor een interesse voor het communisme in de twintigste-eeuwse cultuurgeschiedenis ontwikkeld. Naast zijn studie heeft hij een interesse voor sciencefictionliteratuur, wat wellicht enigszins tegenstrijdig is met het onderwerp van zijn bachelor. Het schrijven over sciencefiction in de Sovjet-Unie was dan ook – om maar een Star Trek-episodetitel te citeren – the best of both worlds.