Val van de Muur – Op zoek naar eenheid

De val van de Berlijnse Muur werd dit weekend herdacht en gevierd, maar een kwart eeuw later wordt ook nog steeds gesproken over de verschillen tussen Oost- en West-Duitsland. Nog een paar jaar en de Muur is langer weg dan dat hij heeft gestaan. Had die scheidslijn inmiddels volledig weggevaagd moeten zijn? Of is het gemakkelijker om uit elkaar te groeien, dan om weer eendracht te vinden?

Het is 15 augustus 1961. Het oostelijke deel van Berlijn is inmiddels drie dagen afgezet wanneer de negentienjarige Conrad Schumann de opdracht krijgt om de wacht te houden bij de grensafsluiting op de hoek van de Ruppiner Straße en de Bernauer Straße. “Komm Rüber” wordt vanaf de westerse kant van de afzetting naar hem geroepen. Dan maakt hij een keuze. Hij neemt een korte aanloop en springt over de barrière van prikkeldraad. Het moment dat hij door de lucht zweeft, wordt door fotograaf Peter Leibing vastgelegd: “A leap into freedom” wordt een iconische foto van de Koude Oorlog. Een paar dagen hierna wordt het prikkeldraad vervangen door stenen.

Na de val van de Muur keert Schumann terug naar zijn geboorteplaats in Saksen, voormalig Oost-Duitsland. Het is geen thuiskomst waarbij de verloren zoon in de armen wordt gesloten: zijn vlucht wordt veroordeeld door voormalige collega’s, vrienden en familie. Na achtentwintig jaar is er een breuk ontstaan tussen Schumann en de mensen die achterbleven. Zelfs nu de werkelijke Muur er niet meer is, blijft er een barrière. Zijn leven eindigt overigens tragisch in 1998: hij pleegt zelfmoord. Of er een direct verband te leggen is tussen zijn dood en de gevolgen die de Muur had op zijn leven is niet duidelijk. Maar wellicht is Schumann, negen jaar na de val, het laatste slachtoffer van de Muur.

Uw Kaufhalle wordt een supermarktketen
Is het gemakkelijker om uit elkaar te groeien, dan om weer eendracht te vinden? Inmiddels is de Muur bijna net zo lang weg als hij heeft gestaan, maar lange tijd was er die voelbare verdeeldheid. Hoewel waarschijnlijk niemand de optimistische gedachte koesterde dat die eenwording vanzelf zou gaan, is er wel een erg lange tijd verdeeldheid gebleven.

Als in 1989 de Muur valt, wordt werkelijk een grens tussen twee landen opgeheven: West- en Oost-Duitsland hebben weliswaar een gedeeld verleden en één taal, maar in de loop van die achtentwintig jaar zijn ze veranderd. Er is een generatie Duitsers die weinig gemeen hebben met elkaar en is opgegroeid in twee verschillende werelden met uiteenlopende ideologieën. Na de feestvreugde van 9 november moeten zij bij elkaar worden gebracht. De voormalige DDR is bankroet na de val van de Muur. West-Duitsland moet het oosten economisch optrekken, maar tegelijkertijd besluit een grote groep jonge Oost-Duitsers hun geluk in het westen te beproeven. Als het reisverbod voor altijd wordt opgeheven, trekt een groot deel van de beroepsbevolking weg uit de voormalige DDR.

Voor wie achterblijven, dringen zich allerlei veranderingen op. Waar vrijdag de Kaufhalle – met originele Oost-Duitse producten – staat, kan maandag een West-Duitse supermarktketen het hebben overgenomen. Het ‘westen’ treedt na 1989 binnen in de voormalige DDR. Als op 3 oktober 1990 Duitsland wordt verenigd, is in de ogen van de Oost-Duitsers opeens alles het westen.

Niet alleen de alledaagse dingen veranderen, uiteraard verdwijnt ook het communistische staatsbestel en daarmee de sociale voordelen die het systeem met zich meebracht, zoals de banen voor iedereen en gratis kinderopvang. Niemand zal oprecht terugverlangen naar de dictatuur van de DDR, maar de oudere generatie houdt in de jaren negentig de nostalgische herinnering – Ostalgie – aan de tijd dat er Trabantjes door de straten reden en iedereen een baantje had. Ook in de eenentwintigste eeuw vindt een deel van de Oost-Duitsers dat het leven in de DDR voor hen beter was dan wat daarna kwam.

25 jaar later
De huidige generatie twintigers in Duitsland heeft de Muur niet meegemaakt. Zij kennen de DDR, het communisme, het reisverbod en de censuur slechts uit verhalen. Zij hebben kansen en vrijheden die hun ouders in de DDR nooit hadden. Economisch gezien gaat het beter in verschillende voormalige Oost-Duitse deelstaten. ‘Ostalgie’ heeft zijn beste tijd gehad.

De verdeeldheid tussen oost en west zal worden herinnerd, maar wordt steeds meer geassocieerd met Europa in plaats van Duitsland. Terwijl de Muur steeds verder in de geschiedenis verdwijnt, zijn ook de verschillen tussen West- en Oost-Duitsland aan het vervagen. Maar de rest van Europa worstelt nog steeds met de val van de Muur. De vragen lopen uiteen van: “Hoe moeten we ons verhouden tegenover Vladimir Poetin?” tot aan “Pikken die Poolse arbeidsmigranten onze banen in?”. De blijdschap van 9 november bleek een kortstondige openingsanekdote van een groots en ingewikkeld verhaal waarin verdeeldheid overwonnen moest worden. In Duitsland wil het slagen, maar dit is uiteraard ook dankzij de nationale identiteit die al voor 1961 bestond. Europa heeft, als het toe wil naar meer eenheid, echter nog een lange weg te gaan.

anika foto marta klementAnika van de Wijngaard (1989) is freelance journalist en historica. In 2012 studeerde zij af aan de Universiteit Leiden op de toepassing van historische verwijzingen naar internationale rechtsorde in citymarketingstrategie van Den Haag. Ze is betrokken bij Jonge Historici als o.a. redacteur, auteur en producent van bijeenkomsten.

Berichten gemaakt 1231

Gerelateerde berichten

Type je zoekwoorden hierboven en druk op Enter om te zoeken. Druk ESC om te annuleren.

Terug naar boven