Het is een zonnige maandag in februari. Ik begeef me in het hartje van de Duitse hoofdstad, al is het een stukje uit het centrum. Daar sta ik naast een vereeuwigde vrouw die om haar zoon treurt, die in Tweede Wereldoorlog is gesneuveld. Het uitzicht wordt opgevuld door twee vlaggen die halfstok hangen, met een dertig meter hoog standbeeld een stuk daarachter. Rode anjers, hamers en sikkels, rode Sovjet sterren en diepzinnige uitspraken van een zekere J. Stalin is wat mij het komende uur in overvloeden ter ogen komt. Slechts een paar sportieve types en een handjevol toeristen lopen er rond. Op deze locatie zijn meer mensen dood dan levend. Ik ben namelijk op het Sowjetisches Ehrenmal, een begraafplaats voor 7000 soldaten uit het Rode Leger. Zij sneuvelden in de nadagen van de oorlog, tijdens de Slag om Berlijn.
De twee marmeren vlaggen, pakweg twintig meter hoog, hangen halfstok. Laat je niet wijsmaken dat dit marmer een restant is van iets dat te maken heeft met de Neue Reichskanzlei of Hitler’s kantoor. Hoewel ik graag geloof dat de ondergrondse gang tussen deze twee regeringsgebouwen werd versierd met het marmer, is het een feit dat we dit gerucht kunnen bevestigen noch ontkrachten. Hoewel het aannemelijk lijkt, en té goed is om niet waar te zijn, vind ik het verdacht dat er geen bewijs voor zo’n symbolisch iets is te leveren. Bovendien namen de Sovjets veel mee naar Rusland, zeker als het van waarde was.
Naast de marmeren vlaggen knielen twee soldaten. Zij geven hun kameraden de laatste eer. De bezoeker met een goed oog voor detail merkt op dat de linker soldaat ouder is dan de soldaat rechts. Voor het grote standbeeld, nog 200 meter verderop, liggen vijf symbolische grafvelden. Aan beide kanten liggen acht stenen met complexe reliëfs, waar op beide zijden de geschiedenis van WO2 wordt uitgebeeld vanuit het perspectief van de Sovjets. Aan de kopzijde van de blokken staat commentaar van Josef Stalin gegraveerd en geaccentueerd met gouden verf. De Russische tekst staat aan de linkerzijde van de grafvelden, de Duitse vertalingen aan de andere kant.
Maar geen van dit historisch geweld verslaat het dertig meter hoge standbeeld. Het beeld is ongeveer twaalf meter, de andere achttien meter bestaan uit een kunstmatige heuvel en een voetstuk. De heuvel is een replica van een Koergan: een type grafheuvel die tijdens de kopertijd en bronstijd in civilisaties rondom de Zwarte Zee werden gebouwd. Hieronder, maar ook naast deze Koergan, liggen dan ook veel van de 7000 gesneuvelde soldaten begraven.
Geen bezoeker kan het laten om de trap te betreden en de holle sokkel te bekijken. Aan het plafond hangt een grot rode ster, die de begrafenis bij schijnt die in mozaïek is uitgebeeld. Een text daarboven, wederom in Russisch en Duits, zegt “Tegenwoordig erkennen we allemaal, dat het Sovjetvolk door zijn opofferende strijd de Europese beschaving heeft gered van de fascistische ‘pogromhelden’. Dat is de grote verdienste van het Sovjetvolk voor de geschiedenis van de mensheid.” Interessant genoeg werkte het bedrijf dat de opdracht kreeg om de mozaïeken begrafenis uit te beelden, met hetzelfde enthousiasme aan de productie van nationaal-socialistische symbolen in mozaïek-gesteente.
Bovenop de Koergan en de sokkel ligt een hakenkruis. Daarmee bedoe ik, een hakenkruis dat wordt vernietigd door het zwaard van een soldaat uit het Rode Leger, dat op zijn linkerarm een klein kind vasthoudt. Dit bronzen standbeeld van zeventigduizend kilo is de vleesgeworden socialist die de toekomst redt voor het nazisme. En hoewel het verdacht is om fictieve propaganda te zijn, blijkt er wel degelijk een zekere sergeant te zijn, die met gevaar voor eigen leven een kind redde uit het frontgebied rondom de Potsdamer Platz. Deze sergeant, Nikolai Masalov geheten, staat figuurlijk model voor het standbeeld. Letterlijk stond een zekere Iwan Odartschenko voor de beroemde beeldhouwer Yevgeny Vuchetich.
Het Sowjetisches Ehrenmal werd geopenbaard op 8 mei 1949, precies vier jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog. Ook toen lag de Duitse hoofdstad nog steeds in puin. De opening van het Sowjetisches Ehrenmal geeft aan dat niet alleen de aanleg van begraafplaatsen, maar ook het machtsvertoon van de Sovjetisches overheersing een prioriteit had over stadse wederopbouwprojecten, zoals beschreven in mijn vorige artikel. Zo bezien kan het Sowjetisches Ehrenmal beschouwd worden als communistische propaganda en een overblijfsel uit de Koude Oorlog. Niettemin is het niet aan de Duitse overheid of het monument bewaard blijft, want dit recht ligt in handen van de Russische autoriteiten! Tijdens het diplomatieke overleg over een Duitse eenwording, stelde de Sovjet-Unie als eis dat de militaire begraafplaatsen intact bleven, en door Duitsland werden onderhouden, na deze ‘contra-revolutie’. Zodoende is hier niets veranderd in de afgelopen 24 jaar. Zelfs de herdenking van Russische soldaten en de jaarlijkse viering van de Duitse capitulatie vinden nog steeds plaats op het Sowjetisches Ehrenmal.
Het monument is weliswaar niet vergeten, of zelfs een goed bewaard geheim te noemen. Omdat het enigszins uit het stadscentrum ligt, weten de meeste bezoekers niet van het bestaan van dit park af. Het krijgt ook niet de eer die het verdient – en daarom is dit artikel een aanbeveling om Berlijn niet achter je te laten voordat je op deze bijzondere plek bent geweest. Hoewel je waarschijnlijk denkt dat er geen verrassing meer is te beleven is na het lezen van dit artikel, kan ik garanderen dat het onmogelijk is geweest om de overweldigende ervaring te beschrijven welke over je heen komt tijdens het aanschouwen van goed bewaarde Sovjetpropaganda!
Jonge historicus Joep de Visser schrijft om de week voor zijn blog een beknopte geschiedenis over uiteenlopende thema’s – waarin Berlijn centraal staat – en zoekt naar de locaties die hieraan zijn verbonden.
