Van onze man in Salamanca: Atheïsten met witte puntmutsen

Arnout le Clercq
Arnout le Clercq

Het ritueel vond plaats tijdens de Semana Santa, de ‘Heilige Week’. Deze week loopt van palmzondag tot Pasen en wordt in de meeste Spaanse steden en dorpen uitbundig gevierd, met processies, missen en kerkdiensten. Het is een massaal vertoon van geloof waar iedereen aan meedoet ondanks dat slechts ca. 60 procent van de Spanjaarden in een opperwezen gelooft, zo’n 30 procent met enige regelmaat naar de mis gaat en van de jongere generatie gemiddeld 12 procent nog maar het geloof praktiseert.

Wat is hier aan de hand? In Spanje is iedereen katholiek, zelfs de atheïsten. Dit is niet zozeer een directe erfenis van het nationaal-katholieke Franco-regime, maar eerder het gevolg van een sterk gewortelde religieuze traditie die teruggaat tot de middeleeuwen, waar ook de Semana Santa deel van uitmaakt. Een week die als deze bekend is in het buitenland, vanwege de kledij vaak direct wordt geassocieerd met de Klu-Klux-Klan.

Om meteen een misverstand de wereld uit de helpen: de klederdracht tijdens de Semana Santa staat los van de Amerikaanse Klan. Waarom dragen ze dan dezelfde kleding? Deze traditie in Spanje is ouder en gaat ruim vijfhonderd jaar terug. De processies worden georganiseerd door broederschappen, die allen een eigen kleur gewaad of embleem hebben; de kappen verhullen de identiteit van boetedoeners.

Na de Amerikaanse Burgeroorlog in de VS ontstond hier de ‘Eerste Klan’. Deze was een aantal jaren actief, kromp ineen, en stierf min of meer uit. In 1915 wordt door D.W. Griffiths de film ‘Birth of a Nation’ geregisseerd, een stomme film die destijds enthousiast werd ontvangen en vandaag de dag vooral bekend staat om het zware racisme. Daarbij was de film een eerbetoon aan de Eerste Klan.

Griffiths wist niet of nauwelijks hoe de Klanleden eruit zagen in de tweede helft van de negentiende eeuw dus hij baseerde zijn beeld op onder andere ridders uit de romans van Sir Walter Scott en de kappen en gewaden uit Spanje. Na het verschijnen van de film kwam er een opleving die leidde tot de Tweede Klan, die zich bij gebrek aan verdere referenties kleedden naar voorbeeld van de film. Deze traditie bleef bestaan bij latere Klans, tot diep in de jaren zeventig. Deze ‘invention of tradition’ is dus de reden dat de Klan, die zich overigens ironisch genoeg ook tegen katholieken richt, zich verhult in dezelfde kledij als Spaanse boetelingen.

Semana Santa
       Semana Santa (2013)

Terug naar Spanje. Wat gebeurt er bij zo’n processie? Het principe is vrij simpel. Een broederschap draagt een altaar uit een kerk, waarop Jezus is afgebeeld in één van zijn levens- of lijdensfases. Dit dragen ze door de stad en de uitvoering is doorgaans verre van simpel. Met name in Andalusië vereist het een kunstig stuurmansschap om een altaar, gedragen door een man of twintig, door de dunne slingerstraatjes te manoeuvreren. Het is niet alleen een mooie uiterlijke verschijning, maar er is iets veel dieps gaande. Het is een ritueel dat mensen niet alleen dichter bij hun geloof brengt, maar ook dichter bij elkaar. De Semana Santa is een week waarbij de meeste mensen terugkeren naar hun geboortedorpen om daar deel te nemen in de processies en hun plaats in te nemen in de broederschappen. Families en vrienden komen bijeen, eten samen, gaan naar de mis of gaan een processie bekijken. Ook atheïsten, uitzonderingen daar gelaten, nemen deel aan het sociale ritueel, als katholiek.

Toen ik de kathedraal uitliep, zag ik een meisje van een jaar of twaalf op een bankje zitten, haar kap half op het hoofd, terwijl haar moeder haar nette schoenen aan het vervangen was voor gympen; ze had duidelijk pijn van al het lopen. Tussen al het onpersoonlijke vertoon van honderden verborgen gezichten achter maskers bij kaarslicht was dit zo’n krachtig humaan beeld, dat ik onmiddellijk begreep waar het om gaat bij de Semana Santa. De mensen boven het geloof en de saamhorigheid boven het ritueel.

Arnout le Clercq (1991) studeert Geschiedenis aan de Universiteit Leiden en aan de Universidad de Salamanca (Spanje), en is oud-redacteur van JHSG.

Wil je ook een column schrijven op deze site? Mail ons.

Type je zoekwoorden hierboven en druk op Enter om te zoeken. Druk ESC om te annuleren.

Terug naar boven