Vriend & Vijand – Op stap met de Bentvueghels

Het is tijd voor de laatste column in de reeks Vriend & Vijand. Emma de Cort neemt ons mee naar de zeventiende eeuw, de tijd van de kunstenaarsgroep de Bentvueghels.

Drie jonge mannen zwalkten in de vroege ochtenduren over straat. Ze hadden er inmiddels een hard drinkgelag op zitten en als afsluiting van de geslaagde avond en als remedie voor de onvermijdelijke kater van morgen, wilden zij nog ergens een pizza eten. Het groentje dat pas vandaag verhuisd was en natuurlijk ingewijd moest worden, kon het bier op het laatst niet meer binnenhouden en was al naar huis gestuurd. ‘Adonis’ hadden ze onderweg verloren aan een zwartharige schone. Die zagen ze morgen wel verschijnen. Zij drieën aten hun pizza en waggelden naar huis. Morgen waren er weer genoeg deadlines die gehaald moesten worden…

Klinkt als een typische stapavond in elke Nederlandse studentenstad, niet waar? Maar wist je dat je deze situatie ook makkelijk naar Rome in de zeventiende eeuw zou kunnen verplaatsen? Rond 1623 ontstond hier namelijk de kunstenaarsgroep de Bentvueghels, bestaande uit veelal Noord- en Zuid-Hollandse kunstenaars die naar Rome waren gekomen om te schilderen, te etsen of te schrijven. Ze bleven een half jaar, een jaar, of tot het geld op was. Een enkeling stierf uiteindelijk in Italië. In ‘t Schilderboeck van Karel van Mander (1604) werd het verblijf in Italië ten zeerste aangeraden. Hierna werd het een vereiste voor elke schilder: Italië was immers de plek waar het op artistiek gebied allemaal gebeurde. Dat de reis van het Noorden naar het Zuiden voor hen gevaarlijk was, ze bij aankomst vaak nog geen of misschien een enkel contact hadden en hun kennis van het Romeins minimaal was, hield de Hollandse jongeren niet tegen.

In de stadarchieven van Rome is van deze kunstenaars veel informatie te achterhalen. In de parochiale tellingen, die jaarlijks rond Pasen plaatsvonden, werd elke bewoner genoemd met adres en eventuele huisgenoten. Niet elke schilder is in de archieven terug te vinden en vaak moet je de Nederlandse naam herkennen in een Italiaans uiterlijk. Meer dan eens kreeg een kunstenaar in opeenvolgende jaren een andere naam. Zo werd Bartholomeus Breenbergh in 1619 waarschijnlijk Tolomeo Promontorio genoemd, terwijl hij in 1625 geïdentificeerd wordt met ene Bartolomeo pittore (vertaling: Bartolomeus schilder). In sommige gevallen is er te weinig informatie om een schilder te identificeren. Desondanks hebben we inmiddels van veel Nederlandse schilders één of meerdere adressen teruggevonden. Zo werd ook duidelijk dat in bepaalde parochies, zoals Santa Maria del Popolo, in de zeventiende eeuw veel Nederlanders woonden, niet bij uitzondering in hetzelfde huis.

In de zeventiende eeuw kregen de Italianen steeds meer bewondering voor de schoonheid van door Nederlanders geschilderde landschappen. Een enkeling kon daardoor prestigieuze opdrachten binnenslepen. Maar een groot deel van de schilders vond nog steeds moeilijk aansluiting bij de Italiaanse kunstmarkt. Omdat het verblijf in Rome tot financiële en andere moeilijkheden kon leiden en veel Hollanders bij elkaar in de buurt woonden, is het niet gek dat ze een vereniging oprichtten. Ze vormden zo een sociaal vangnet voor de nieuwkomers die in de voetsporen van Rubens en Rembrandt wilde treden. Net zoals voor bijna elke moderne Erasmusstudent was voor hen geen taveerne veilig. Pieter en Roeland van Laer geven ons een idee van hoe het er ‘s avonds in de kroeg aan toe ging.[1] Op een ander schilderij uit 1660 staat de god van de wijn Bacchus centraal. [2] Hierop is ook de inwijding van een nieuw Bentlid te zien. Er kwamen waarschijnlijk een aantal rituelen bij kijken, waaronder het aannemen van een bijnaam, of Bentnaam. De schilders (en vermoedelijke oprichters) Cornelis van Poelenburch, Bartolomeus Breenbergh en Dirck van Baburen stonden bekend als Satyr, Het Fret en Biervlieg.

Aan het einde van deze serie staan niet vijanden, maar vrienden centraal. Hoewel de Hollandse schilders in Rome in de 17e eeuw meer dan eens elkaars concurrenten zullen zijn geweest bij artistieke opdrachten, vormden ze een vriendengroep en steunden ze elkaar. Tijdens hun grote avontuur in het buitenland zochten ze af en toe toch herkenning. Met hun eigen kroegavonden, bijnamen en andere rituelen, staan ze niet zo ver af van de vriendengroep zoals jij en ik die kennen.

[1] Foto schilderij met opschrift: ‘Kunstenaars van de Schildersbent, feestend in Rome’, Pieter van Laer, ca. 1625. Pen en krijt op papier, h 20,3 cm x 25,8 cm. Huidige collectie: Kupferstichkabinett der Staatlichen Museen zu Berlin, Berlijn.

Foto schilderij met opschrift: ‘Inwijding van een lid van de Schildersbent in Rome’, Roeland van Laer, 1626 gedateerd. Olieverf op doek, h 88 cm x b 147,5 cm. Huidige collectie: Museo di Roma, Rome.

[2] Foto schilderij met onderschrift: ‘Inwijding van een nieuw lid van de Bentveughels te Rome’, anoniem, ca. 1660. Olieverf op doek, h 95,5cm × b 134cm. Huidige collectie: Rijksmuseum, Amsterdam.

 

sollicitatie2014Emma de Cort (23) studeert Geschiedenis aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Ze werkte mee aan het digitaliseringsproject Gerson Digital van het RKD-Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis in samenwerking met Nederlands Interuniversitair Kunsthistorisch Instituut in Florence. Momenteel schrijft ze haar thesis over de representatie van de Middeleeuwen in het Milanese magazine L’Illustrazione Italiana ten tijde van het Fascisme.

 

Berichten gemaakt 1231

Gerelateerde berichten

Type je zoekwoorden hierboven en druk op Enter om te zoeken. Druk ESC om te annuleren.

Terug naar boven