Als ik een kenmerkende eigenschap van de Zwitserse bevolking zou moeten noemen, dan zou ik zeggen ‘gereserveerd’. Over het algemeen zijn Zwitsers beleefde mensen die hun neus liever niet in andermans zaken steken en de confrontatie niet graag aangaan. Beleefdheid voert de boventoon, dat is mij de afgelopen maanden wel gebleken. Wat ik vooral bijzonder vind, is dat je deze kenmerken ook terugziet in de Zwitserse politiek. Zo is het algemeen bekend dat Zwitserland tijdens de Tweede Wereldoorlog een neutrale positie innam. Inmiddels is deze politieke stellingname het visitekaartje van het land geworden. Maar hoe heeft Zwitserland haar neutraliteitspositie vervaardigd?
Om deze vraag te beantwoorden nemen we een duik in de geschiedenis. Terug naar het jaar 1515, toen het land tijdens de slag van Marignano een grote nederlaag leed tegen de Fransen. Om dergelijk verlies in de toekomst te voorkomen, werd besloten internationale conflicten uit de weg te gaan, zodat de staat beschermd bleef. Dit lukte, tot de Napoleontische oorlogen aanbraken. In 1803 werd Zwitserland omgedoopt tot een satellietstaat van het imperium van Napoleon, nadat de Fransen het land in 1798 binnengevallen waren. Pas nadat Napoleon het veld geruimd had, konden de Zwitsers de rol van neutrale staat wederom op zich nemen. Ook de Europese grootmachten opperde een neutraal Zwitserland, om de harmonie in de regio te waarborgen. Tijdens het Congres van Wenen in 1815 werd daarom niet alleen de onafhankelijkheid maar ook de neutraliteit van Zwitserland erkend, opdat er in de toekomst geen oorlog meer zou uitbreken in Europa.
Neutraal in de 20e eeuw, of toch niet?
De verkregen status van Zwitserland kon niet voorkomen dat de Eerste Wereldoorlog uitbrak. Het land besloot vluchtelingen op te vangen en zich afzijdig te houden van het conflict. Deze tactiek bleek lastiger in stand te houden tijdens de Tweede Wereldoorlog, omdat Hitler het land geheel omsingeld had. Toch behielden de Zwitsers hun onafhankelijkheid en werden ze zelfs trouwe handelspartners van de Duitsers, die Zwitserland als doorgeefluik gebruikten. De keuze om handel te drijven met de nazi’s tijdens de Tweede Wereldoorlog, zorgde achteraf overigens voor een hoop kritiek en schaadde het imago van het ‘neutrale’ land. Niet zo gek, aangezien Zwitserland miljarden verdiende aan de goudhandel met de nazi’s. Daarnaast bleek achteraf dat de Zwitsers zo’n 24.000 Joodse vluchtelingen weigerde aan de grens. Van de open houding jegens vluchtelingen tijdens de Eerste Wereldoorlog was kennelijk weinig overgebleven.
De meest neutrale ter wereld
Tegenwoordig poogt Zwitserland steeds vaker de onderhandelingspositie in te nemen bij internationale conflicten. Daarnaast ondersteunen ze humanitaire initiatieven, zonder in militair opzicht een kant te kiezen in het conflict. De Zwitsers zijn dan ook niet lid van de NAVO of de Europese Unie. Wel maakt Zwitserland sinds 2002 onderdeel uit van de Verenigde Naties, welke hun hoofdkantoor al in 1920 in Genève vestigden vanwege de Zwitserse neutraliteitspositie. Genève is tegenwoordig een bolwerk van ngo’s en ook hulporganisatie het Rode Kruis vindt haar oorsprong in deze stad.
Het belang van defensie
Opvallend is overigens het feit dat in Zwitserland nog altijd de dienstplicht geldt voor mannen tussen de 18 en 34 jaar. Toch gek dat het neutraalste land ter wereld nog altijd zo investeert in defensie. De Zwitserse bevolking wil overigens ook niet af van de dienstplicht, zo bleek tijdens een referendum in 2013. Daarnaast vond ik de cijfers omtrent wapenbezit in Zwitserland verrassend. Alleen in de Verenigde Staten en Jemen is het wapenbezit onder burgers hoger dan hier. Dat heeft er wellicht mee te maken dat soldaten na de dienstplicht hun wapen mee naar huis nemen. In tegenstelling tot de VS lijkt het wapenbezit in Zwitserland echter niet te leiden tot meer wapengeweld: in 2010 werden per 100.000 inwoners 0.5 moorden met vuurwapens gepleegd. In de VS lag dit aantal in 2011 op 5 moorden per 100.000 inwoners. Toch is de drang van Zwitserland om goed voorbereid te zijn op eventueel conflict opvallend. Heeft het ermee te maken dat het een relatief klein land is, omringd door grote landen? Of speelt hun afwezigheid in de Europese Unie een rol? Ik weet het niet. Misschien zijn de Zwitsers gewoonweg niet zo gereserveerd als ik dacht…
Mette Vreeken (1992) studeerde Journalistiek en Politiek en Maatschappij in Historisch Perspectief in Utrecht. Momenteel bevindt zij zich in Zürich om de Duitse taal te leren spreken en de nodige buitenlandervaring op te doen.