Met De Amerikaanse prinses voegt schrijfster en historica Annejet van der Zijl wederom een pareltje toe aan haar biografieënreeks, die met namen als Heineken, prins Bernhard en Annie M.G. Schmidt al behoorlijk succesvol was. Met het levensverhaal van de Amerikaanse Allene Tew laat Van der Zijl Hollands glorie achter zich om aan de andere kant van de oceaan te ontrafelen hoe deze vrouw via The American Dream naar Europa kwam, en het vijf titels later zelfs tot peetmoeder van de latere koningin Beatrix wist te schoppen. Net als met Sonny Boy (2004) het geval was, is Van der Zijl met dit boek opnieuw in een verloren gewaand leven gedoken om het gezicht van de wereldgeschiedenis in te kleuren met een persoonlijk verhaal. En dat verhaal is een levenswandel met allerlei vertakkingen naar historische gebeurtenissen, maar vooral een geschiedenis van een vrouw die zich niet verslaan liet door de hindernissen van het menselijk bestaan.
Van niets naar alles
Geboren te midden van een natie waarin het kruit van de Amerikaanse Burgeroorlog nog maar net was verdampt, en de vlugge nationale expansie slaperige stadjes omtoverde tot ware industriesteden, was Allene Tew een typisch product van de Amerikaanse droom. Van niets naar alles, wie je ook bent en waar je ook vandaan komt. Haar familie begon met een stukje gepacht land en eindigde met het tienvoudige. Een niet te temperen optimisme woei in deze zogenaamde Gilded Age door de piepjonge Verenigde Staten. In deze tijd werd het land van de onbegrensde mogelijkheden geboren. Schepen vol immigranten uit Europa stoomden op naar de nieuwe wereld. De kans om in Amerika hoger op de ladder te eindigen lonkte velen om de oversteek te maken. Allene had deze tijdsgeest mee, en daarbij haar fysieke schoonheid. Haar blonde haar en blauwe ogen katapulteerde haar rechstreeks de ivoren torens van de high society in. Maar omdat de high society de high society niet zou zijn zonder een doolhof van etiquette en snobistisch gehakketak, was de weg naar acceptatie er één van vallen en opstaan. Gelukkig had Allene een ijzeren wil. Met de mentaliteit van waar-een-wil-is-is-een-weg drong ze door tot het decadente luilekkerland van de self-made millionairs in New York en omstreken. Een typische wereld van hoogmoed komt voor de val. Het geluk kwam Allene – in tegenstelling tot de dollars – dan ook niet aanwaaien.
Dat laatste maakt De Amerikaanse prinses tot een boek dat je in één ruk wilt uitlezen. In elk hoofdstuk lijkt er opnieuw een potentiële echtgenoot ten tonele te verschijnen en voordat je aan die man gewend bent is hij alweer weg. Je gunt haar bij echtgenoot drie het geluk zo, dat je zou willen dat Van der Zijl al het leed zou laten verdwijnen door er maar gauw een happy end aan vast te fantaseren. Dat gaat natuurlijk niet, want Allene heeft het leven echt zo geleefd als door Van der Zijl gereconstrueerd. Wat af en toe wonderlijk kan overkomen, omdat bepaalde gebeurtenissen bijna verzonnen lijken door de snelheid waarmee alles zich opvolgt. De vrouw hopt van trouwerij en bijna oma naar begrafenis en weduwe in een oogopslag. Om over de economische teruggang tijdens de beurskrach van 1929 en de weer daaropvolgende dollarregen nog maar te zwijgen. Ze koopt een mantelpakje minder – op hoedjes kon je volgens Allene dan absoluut weer niet bezuinigen -, schaaft haar huishoudboekje wat bij, plamuurt de boel waar nodig en gaat weer verder.
‘Altijd moed houden’
Hetzelfde geldt voor de huizen die revue passeren: het ene landhuis is nog niet afgebrand of in Parijs staat alweer nieuw meubilair in een pas aangekocht chateau te pronken. En je wil weten hoe ze dat allemaal doet, niet per se financieel, daar kijk je niet meer van op na huwelijk nummer drie, maar emotioneel, als mens. Je vraagt je constant af: Hoe zal ze zich hier weer doorheen slaan? Hoe doorleeft iemand deze individuele hoogte- en dieptepunten terwijl de wereldgeschiedenis maar doorraast en je meetrekt in zijn ondefinieerbare vaart en richting? Terwijl pagina na pagina wordt omgeslagen om dat antwoord te vinden, steekt er geleidelijk een bewondering de kop op voor deze tegendraadse vrouw. Een bewondering voor het eigen recept van geluk dat ze had gefabriceerd en baseerde op de simpele kreet: ‘moed houden’, altijd maar moed houden. Of zoals ze zelfs eens schreef: ‘Everyone has sadness and much trouble and likes a gay pleasant friend about.’, gevolgd door in hoofdletters geschreven: ‘COURAGE ALL THE TIME’. Ze sprak anderen, maar ook vooral zichzelf altijd die moed in. Misschien is dat de manier om door te kunnen gaan: jezelf overtuigen van je eigen levensfilosofie en je daar aan vasthouden in tijden van nood als een soort individuele religie. Voor Allene was dat een gemengde filosofie van optimisme, plezier en berusting. Van der Zijl concludeerde hierover dat: ‘wat ze allemaal ook had meegemaakt en had doorstaan, [ze] zich nooit het vermogen had laten afpakken om van het leven te genieten en er dankbaar voor te zijn.’
De matroesjka-pop
Op het moment dat prinses Beatrix in 1938 werd gedoopt had Allene in het gezicht van een nieuw leven, er dus zelf al talloze levens op zitten. Als een matroesjka-pop had ze zichzelf steeds weer een nieuw omhulsel laten aanmeten, eerst noodgedwongen en later als overlevingsmechanisme. Voor het Nederlands publiek, als ze haar überhaupt al kenden, stond ze in 1938 te boek als een vage ietwat excentrieke tante van de nieuwe prins-gemaal Bernhard. Dat mysterieuze was in lijn met de levensloop van de Amerikaanse prinses. Allene tuurde liever vooruit dan dat zij achterom keek naar de demonen van het verleden, die haar niet onbeschadigd hadden gelaten. Eigenhandig had ze de schepen achter zich verbrand. Zo weigerde ze slachtoffer te worden van haar eigen verdriet. Dat laatste paste ook niet in haar karakter als geboren Amerikaanse die The American Dream in haar jeugd ingeprent had gekregen. Ter afleiding kocht ze liever een nieuwe villa of appartementencomplex of allebei. De high society waar ze zich tijdens haar eerste huwelijk naar binnen had geknokt zag haar nooit huilen. ‘Moed houden’ was haar mantra steeds geweest, en dat hield ze vol.
Hoewel Allene’s verhaal bepaald niet alledaags is, eerder een driedubbel leven samengeperst in een avonturenroman, kan zij zelfs nu in de eenentwintigste eeuw nog dienen als voorbeeld van hoe een mensenleven op de golven van tegen- en voorspoed geleefd kan worden. Dit is een boodschap die Van der Zijl in ieder geval in haar nawoord onderstreept. Ze zegt daarin dat: ‘[…] ik mijn eigen vragen over het leven uitzoek via mijn boeken. Dat was ook deze keer zo.’ Ze legt vervolgens uit dat het zin heeft om je in te lezen in de manier waarop met tegenslag wordt omgegaan. De geschiedenis in het algemeen of dat van individuen kan hierbij een handje helpen. Ze haalt daarbij zelfs Darwin nog aan. Hij zei namelijk ooit: ‘Het is niet de sterkste van de soort die overleeft, het is ook niet de intelligentste die overleeft. Het is die ene die het beste tegen verandering kan.’ Van der Zijl heeft Allene’s levenswandel gebruikt als casestudy om een antwoord te vinden op vragen rondom dit thema. Of dat gelukt is laat ze in het midden, maar het heeft haar in ieder geval veel plezier, goede moed en hoop gebracht in de zoektocht daarnaartoe. Het levensverhaal van Allene is op die manier verworden tot een inspiratie. Haar aanpassingsvermogen niet minder. Als lezer kun je dat ook zo ervaren. En dat is een erfenis van Allene haar bestaan dat niet in geld is uit te drukken, maar juist voor het oprapen ligt voor ieder die het wil zien.
De Amerikaanse prinses. Annejet van der Zijl. Querido – Singel Uitgeverijen (2015). ISBN 978 90 214 00747 € 22,50
Mark Bergsma – Van Gisteren
Van Gisteren is een werkplaats voor historische projecten. Historisch onderzoek wordt hier omgezet in verhalen, toegankelijke artikelen, documentaires, lezingen en lesprogramma’s. Van Gisteren heeft als als doel geschiedenis voor een breed publiek toegankelijk te maken. Maandelijks wisselen Van Gisteren en Jonge Historici recensies uit, kijk voor de meest recente bijdrage van Jonge Historici op www.vangisteren.nu
