Als jonge historicus vind ik het belangrijk om door middel van recensies aandacht te geven aan het werk van andere jonge historici. Eerder deed ik dit met het proefschrift van Pieter Slaman over de geschiedenis van de studiefinanciering, deze keer behandel ik het boek van Charlotte Brand. Haar proefschrift gaat over negentien ministers en een staatssecretaris die in de periode 1918-1966 voortijdig zijn aftreden. Per bewindspersoon komt aan de orde hoe de coalitieonderhandelingen zijn verlopen, hoe de politieke crisis is ontstaan en of er sprake was van een gedwongen vertrek, of dat de bewindslieden zelf de beslissing namen om op te stappen. Daarnaast wordt er gekeken naar de destijds geldende normen op het Binnenhof en hoe deze in de loop van de twintigste eeuw zijn veranderd. De achterflap van het boek belooft ons een verhaal ‘rijk aan nieuwe inzichten en prachtige anekdotes vol tragiek en spanning’.
Gebrek aan bronmateriaal
Nu is dat laatste wat overtrokken. De Nederlandse politiek van voor de Tweede Wereldoorlog staat te ver van ons af om sensationeel over te komen. Dit is grotendeels te wijden aan het beschikbare bronmateriaal, dat voornamelijk bestaat uit officiële stukken. Meer veelzeggend materiaal, zoals getuigenverslagen of dagboeken, heeft Brand niet altijd kunnen vinden. Juist deze persoonlijke bronnen hadden kunnen vertellen wat er zich op dat moment afspeelde in de wandelgangen van Den Haag. Een observatie die Brand zelf ook in haar slotbeschouwing opmerkt: ‘(…) in de officiële stukken vindt de historicus niet het ware, vaak gecompliceerde verhaal achter een aftreden.’ Dit zorgt er voor dat met name het begin van het boek wat stroef loopt. Op Brand haar schrijfstijl of analyserend vermogen is weinig aan te merken, maar het is duidelijk dat de officiële bronnen een droog verhaal produceren. Gelukkig komen er richting de jaren zestig meer (persoonlijke) bronnen voorbij, waardoor we beter zicht krijgen in wat er nu ‘echt’ gebeurd is. De materie blijft echter stug. Politiek Den Haag blijft vanaf 1918 tot en met 1950 maar vallen over hoe om te gaan met oorlog, marine, Nederlands-Indië en de Volkenbond. Het eerste deel van het boek bestaat uit een opstapeling van ministers die in tijden van economische problemen persé nieuw materiaal voor de marine en/of het leger willen aanschaffen. Met alle gevolgen van dien.
De pers zorgt voor sensatie
Vanaf 1956 komen de kranten om de hoek kijken. De pers gaat zich actief bemoeien met het reilen en zeilen van de ministers en staatssecretarissen. Dit hoofdstuk gaat Brand aanzienlijk beter af en krijgen we de tragiek en spanning die ons beloofd is. De Telegraafrellen, de helmenaffaire, een buitenechtelijke relatie en een verkeersongeluk zorgen ervoor dat de ministers of staatssecretaris niet langer op hun post kunnen blijven. Ministers en staatssecretarissen verloren in de naoorlogse jaren de status en waardering die in de eerste helft van de twintigste eeuw nog zo vanzelfsprekend was. Niet alleen hun beleid werd onderwerp van gesprek, ook hun persoon werd onderdeel van het publieke debat.
Het proefschrift van Brand begint misschien wat stroef, maar voor diegene die al geïnteresseerd is in de parlementaire geschiedenis van Nederland geeft het zeker een interessant kijkje in de keuken. Het boek kan worden gezien als opwarmer voor het boek van haar collega, parlementair historicus Anne Bos. Zij werkt aan een overzicht van vroegtijdig afgetreden ministers en staatssecretarissen ná 1966. Het is afwachten of de beloofde tragiek en spanning in het boek van Bos meer de boventoon zal voeren.
Gevallen op het Binnenhof. Afgetreden ministers en staatssecretarissen 1918 – 1966, Charlotte Brand. Uitgeverij Boom (2016). ISBN: 9789089533111, €24,90.
Barbara Eelman – Van Gisteren
Van Gisteren is een werkplaats voor historische projecten. Historisch onderzoek wordt hier omgezet in verhalen, toegankelijke artikelen, documentaires, lezingen en lesprogramma’s. Van Gisteren heeft als als doel geschiedenis voor een breed publiek toegankelijk te maken. Maandelijks wisselen Van Gisteren en Jonge Historici recensies uit, kijk voor de meest recente bijdrage van Jonge Historici op www.vangisteren.nu
